عطار در گزارش بلك بلاگ؛
هیچ چیز مثل نوشتن درد را تخلیه نمی كند
فهیم عطار ضمن این كه نوشتن را یك نیاز می داند و هیچ چیز مثل نوشتن، درد درونی انسان را تخیله نمی كند، می گوید فضای اینستاگرام عجیب است و از آن می ترسد.
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: فهیم عطار نویسنده دو کتاب «قاب های خالی» و «وقتی سروها برگ می ریزند» حدود ۱۴ سال است از ایران رفته و در آمریکا زندگی می کند. او متولد سال ۱۳۵۴ است و همچون نویسندگانی است که به تاثیر مهاجرت بر قلم تاکید دارد.
عطار در کنار نویسندگی از فعالان نوشتن در فضای مجازی است و یادداشت ها و روزنگاره های زیادی دراین زمینه دارد. در فرصتی که پیش آمد موفق شدیم با او گفتگویی داشته باشیم و درباره داستان نوشتن، مهاجرت و تاثیرش بر قلم، شروع کارش بعنوان نویسنده، وبلاگ نویسی و موضوعاتی از این دست گفتگو نماییم.
مشروح متن این گفتگو در ادامه می آید:
* آقای عطار در ابتدای صحبت، از خودتان حرف بزنیم. اطلاعات زیادی از شما در فضای مجازی نیست. علتش چیست؟
من هیچ چیز خارق العاده ای در زندگیم ندارم که بخواهم قایمش کنم. خیلی به جدایی هنر و از هنرمند معتقدم و اهتمام کردم زندگی شخصی ام را از کار و نوشتن جدا کنم. شاید بنا بر این است که در فضای مجازی چندان اطلاعات تازه ای درباره من نیست. من متولد ۱۳۵۴ هستم و ۳ سال قبل از انقلاب، در رشته راه و ساختمان در دانشگاه خواجه نصیر درس می خواندم. هم اکنون ۱۴ سال است که مهاجرت کرده ام ولی قسمتی از روحم را در ایران جا گذاشتم.
* شما یک بلاگر هستید اما داستان نویسندگی تان از کجا شروع شد؟ این سوال را می پرسم چون اول از وبلاگ نویسی شروع کردید و شما را بیشتر بعنوان وبلاگ نویس می شناسند. چه شد که به کتاب رسیدید؟
سوال خیلی سختی پرسیدید. نوشتن به هر حال یک نیاز است. بسیاری از آدم ها این نیاز را حس می کنند که به طریقی این انرژی درونی را خالی کنند. من هم یکی از آنها هستم. حالا خیلی ها می توانند با راه های دیگر با این انرژی کنار بیایند. ولی من چیزی که از دستم برمی آمد فقط نوشتن بود. یادم نمی آید در دوران مدرسه چندان تبحری در نوشتن داشته باشم. انشایم بد نبود. معلمی داشتیم به اسم آقای طالب زاده. بعضی وقت ها من را خیلی به نوشتن تشویق می کرد. ولی فکر می کنم یک جورهایی این ژن را از پدرم گرفتم.
من هنوز هم خودم را وبلاگ نویس محسوب می کنم تا نویسنده. چون تبحر من بیشتر در وبلاگ نویسی است تا نوشتن کتاب. همیشه هم به جان کسی که وبلاگ نویسی را خلق کرد دعا می کنم. چون واقعاً مثل یک سوپاپ خطر است که هر یک روز دو روز می توانی به کمک آن، فشار درونیت را خالی کنی. باور کنید هیچ چیزی مثل نوشتن و بطور قطع هنر، آدم را از دردهای درونیش خالی نمی کند پدرم خیلی اهل نوشتن است و هنوز هم می نویسد. شعر می گوید. با این همه احتمالاً دلیل بزرگترش می تواند مهاجرت باشد که ماشه بعضی چیزها را توی ذهنم چکاند. مهاجرت فشار دارد، سختی دارد. مثل خیلی چیزهای دیگر و فکر می کنم شروع نوشتن جدی من از آن نشات بگیرد. من هنوز هم خودم را وبلاگ نویس محسوب می کنم تا نویسنده. چون تبحر من بیشتر در وبلاگ نویسی است تا نوشتن کتاب. همیشه هم به جان کسی که وبلاگ نویسی را خلق کرد دعا می کنم. چون واقعاً مثل یک سوپاپ خطر است که هر یک روز دو روز می توانی به کمک آن، فشار درونیت را خالی کنی. باور کنید هیچ چیزی مثل نوشتن و بطور قطع هنر، آدم را از دردهای درونیش خالی نمی نماید.
* با این همه هر نوشته وبلاگی، مخاطب ندارد و نوشته های شما، خب دارای مخاطب هستند. هم از لحاظ تکنیک و زبان این چنین است و هم از لحاظ محتوا. علت ارتباط گرفتن آن دسته از مردم را که مخاطب نوشته های شما شده اند، در چه می دانید؟
مردم خیلی لطف دارند که مطالب من را می خوانند. ولی باز هم نهایتاً گروه خاصی هستند که می خوانند. این را که چرا می خوانند، من نمی توانم جواب بدهم. احتمالاً باید بگویم چون خوب می نویسم، ولی خب من این را نمی گویم. چون واقعیتش خوبی و بدی، خیلی معقوله نسبی ای است. من خودم را به نسبت خیلی های دیگر، پرخواننده محسوب نمی کنم.
می تونم بگویم نسبت به کسانی که فقط مطلب بلند می نویسند، پرخواننده ام. این قضیه هم البته باز نسبی است. می دانیم برای مردم ما، خواندن خیلی معقوله مهیجی نیست. اگر ۵۰ هزار نفر آدم هستند که لطف می کنند و نوشته های من را می خوانند. کسانی که به نحو دیگری آنها را سرگرم کنند، بسیار بیشتر هستند. به همین خاطر من خودم را پر خواننده محسوب نمی کنم. فقط شاید بتوانم بگویم به نسبتِ کسانی که متن های بلند در فضای مجازی می نویسند، پرخواننده ام است.
* درباره همین مساله پرمخاطب بودن نویسنده، فکر می کنم نگاه شما به زندگی است که در این مساله تاثیر دارد. یعنی اگر بخواهیم بگوییم چه طور بنویسیم که مخاطب داشته باشد، باید پاسخ دهیم که قبل از نوشتن، باید درباره نوع نگاه به زندگی فکر نماییم. شما باید نزدیک به مخاطبان و مردم عادی ایران فکر کنید و بنویسید!
نوشتن به شکلی که مخاطب زیادی داشته باشد، اول از همه تمرین می خواهد. در واقع شما فکر می کنید یک مایعی در درونتان است و می خواهید آنرا درون یک ظرف جا بدهید و باید فکر کنید چه طور باید این کار را کرد. خود من همیشه همین مشکل را دارم. این همه سال است می نویسم اما هنوز این مشکل را دارم. وقتی مساله ای را می بینم تا بخواهم به متن تبدلیش کنم، می فهمم که چه دردسری دارد. این که چه طور افکارت را رام و سرکش کنی و تبدیلشان کنی به کلمه؛ مشکل است و تمرین می خواهد. فکر می کنم حتی برای نوشتن پست های وبلاگی هم باید همذات پنداری بکنید. یعنی شما باید خواننده تان را وادار کنید با شما همذات پنداری کند و این قضیه ای است که واقعاً تمرین می خواهد.
فکر می کنم قسمتی از پُرخواننده بودن همین است و اینکه ما خودمان را در آن نوشته می بینیم یک جورهایی به ما ربط دارد.
* آقای عطار خواننده شما مقرر است با شما همذات پنداری کند و شما ۱۴ سال است که از ایران دور هستید. این همذات پنداری چه طور باید شکل بگیرد؟ توانسته اید ارتباطتان را با مخاطب داخل کشور حفظ کنید.
به نظرم مشکلات و مسائل ما جهانی نشده اند. الان هم به غیر از کرونا هیچ مشکلی جهانی نیست و همه، مشکلاتی برای خودشان دارند. همانطور که گفتم، من نیمی از روحم را در ایران جا گذاشتم. این قضیه بطور قطع می تواند در این که من هیچ گاه نتوانستم خودم را با فرهنگ یک کشور دیگر وِفق بدهم دخیل باشد؛ نه اینکه نخواسته باشم نتوانستم.
جهان شمولی نوشته وابسته به مکان و زمان خاصی نیست. فکر می کنم تفاوت بزرگ بسیاری از نوشته ها همین است. یک سری شان در یک مقطع خاص اثرگذارند و برخی نه. من ترجیح ام این است که همیشه چیزهایی بنویسم که وابسته به مکان و زمان خاصی نباشند. اینکه بیایم با هم یه چایی بخوریم، وابسته به زمانی نیست. همیشه بوده و هست و خواهد بود من در یک سن بالاتری برای مهاجرت، مهاجرت کردم؛ یعنی در سی سالگی. و سی سالگی برای من سنی است که فکر کنم در آن کاملاً نهادینه شدم. در این سن، بتن شخصیت و خواسته ها و شخصیت آدم سفت می شود ولی من تا جایی که توانستم، نوشته هایم را جهان شمول دیدم و اهتمام کردم وابسته به مکان جعرافیایی و زمان خاصی از تاریخ نباشد. من سیاسی نمی نویسم و دلیل اصلی ام هم برای این کار این است که این گونه نوشته ها، همه زمان دارند؛ یعنی تاریخ انقضا.
هنرمند باید مشکلات زمانه اش را بنویسد اما یک پارامتر دیگر هم هست که باید به آن توجه کنیم؛ چیزی که من اصلاً نمی خواهم با آن خودم را توجیه کنم. شما اشعار شاعران قدیمی را نگاه کنید؛ یا داستان هایی که از قدیم مانده و ما الان داریم باردیگر می خوانیم شان. همه آنها جهان شمول هستند. همه جا تا آخر دنیا قابل لمس و دیدنی هستند. اهتمام من هم همین است که با نوشتن، همین جهان شمولی را تمرین کنم.
منِ ایرانی وقتی نوشته های کسی مثلاً بورخس را می خوانم، آنرا می فهمم. چون جهان شمولی نوشته وابسته به مکان و زمان خاصی نیست. فکر می کنم تفاوت بزرگ بسیاری از نوشته ها همین است. یک سری شان در یک مقطع خاص اثرگذارند و برخی نه. من ترجیح ام این است که همیشه چیزهایی بنویسم که وابسته به مکان و زمان خاصی نباشند. اینکه بیایم با هم یه چایی بخوریم، وابسته به زمانی نیست. همیشه بوده و هست و خواهد بود.
* به بحث وبلاگ نویسی برگردیم. از سال ۸۳ یا ۸۴ شروعش کردید! ؟
البته من دوسه تجربه ناموفق وبلاگ نویسی داشتم. آن زمان تعداد کسانی که وبلاگ می نوشتند، بسیار کم بود. من از سال ۸۰ شروع کردم. تا اینکه بالاخره سبک خودم را پیدا کردم و فهمیدم دقیقاً چه می خواهم بنویسم. هرکسی که می نویسد، نوشته اش یک امضا دارد که شما هرجا آن نوشته را بخوانید، متوجه نویسنده اش می شوید. این به نظرم مهمست و هر نویسنده فعالی می تواند با تمرین به آن برسد. شما اگر متن های آقای دولت آبادی را بخوانید، احتمالاً چهارتا کتاب تازه او را ببینید، می فهمید کار او هستند؛ بدون این که اسم نویسنده را بررسی کنید. جلال آل احمد هم همین طور است، احمد محمود هم. خیلی ها همین طورند. نوع روایت مثل اثر انگشت مخصوص خود فرد می ماند. کلمات همیشه همان کلمات هستند. ولی این که چطور بچینیم شان، به کار ما امضا می دهد. من لااقل برای اینکار تمرین می کنم. حالا این را که واقعاً این طور می نویسم یا نه، نمی دانم.
* امضای نوشته های شما، ظاهراً دربردارنده یک طنز تلخ ناپیدای اجتماعی و زیرپوستی دائمی است.
قطعاً همین طور است. من همیشه دردهای درونی ام اجتماعی است. چیزهایی را می گویم که به خودمان برمی گردد. چه مشکلاتی که خودم ایجاد می کنم و چه چیزهایی که باقی برایم ایجاد می کنند و درباره طنز هم حرفتان صحیح است چون من واقعاً به آن اعتقاد دارم.
* از نظر زبان اثر چه طور؟ به نظر اهتمام می کنید ساده بنویسید!
سعی می کنم همین طور باشد. من خیلی غامض نویسی بلد نیستم؛ هر چند که گاهی دوست دارم این گونه بنویسم.
* در آن مواقع نگران ریزش مخاطب تان نیستید؟
دوست دارم بعضی وقت ها سنگین و قامض بنویسم. خواندنش دشوار است ولی می خوانمش. دوست دارم وقت هایی هم مثل عبید زاکانی بنویسم ولی خب این کار، در توانم نیست. نه اینکه نخواهم، نمی توانم. در نتیجه کارم بیشتر با ساده نویسی جلو می رود. اهتمام می کنم متن هایم ساده باشد؛ کوتاه، بدون پیچیدگی و بدون خیال.
* به نظرتان ادبیات کتاب «قاب های خالی» تان تحت تاثیر وبلاگ نویسی نیست؟ ظاهراً شما متن های وبلاگ قاب های خالی را در کانال تلگرامتان می گذاشتید و بعد مجموعه آنها را تبدیل به کتاب کردید!
«قاب های خالی» یک کتاب کاملاً داستان محور است، که بر طبق اتفاق ها نوشته شده و تا جایی که یادم می آید، از حوادث روزانه لااقل چیزی در آن ننوشتیم. شاید برخی از دیدگاه ها برخی از چیزهایی را که در وبلاگ نوشتی، بخواهی در غالب داستان به خواننده ات بگویی، ولی آن اثر کاملاً یک داستان مجزا و مستقل بود که شاید یک سری حرف های تکراری هم میانش باشد. من این کتاب را سال ۹۱ نوشتم و ۹۲ منتشر گردید. سال ۹۱ کانال تلگرام من عمرش به سه سال هم نرسیده بود. من این دوتا را بعنوان دو موجود مجزا نگاه کردم. ولی درباره کتاب دیگرم «مجموعه قاف لبخند: گودرز و شقایق»، پست های وبلاگی را آقای مهدی نژاد تصمیم گرفت تبدیل به کتاب کند.
روی یک نوشته وبلاگی نمی گردد نقد نوشت. نوشته وبلاگی یک برشی از زندگی شماست. شما یک برش یک روزه از زندگیتان را در سه پاراگراف خلاصه می کنید و به نظرم هیچ معنا و مفهومی از نظر ادبیات ندارد، که بخواهید نقدش کنید
* شما چه تفاوتی بین کتاب نوشتن و وبلاگ نویسی یا نوشتن برای پست های فضای مجازی قائل اید؟
کاش می پرسیدید چه شباهتی دارند! چون به نظرم هیچ شباهتی ندارند و برای من کاملاً متفاوت اند. نوشتن یک کتاب، رمان و داستان خیلی قاعده و سبک و قانون دارد که باید رعایت بشود اما نوشتن در وبلاگ خیلی آزاد و رها است و شما هیچ قاعده و قانونی ندارید. یادم هست خیلی سال پیش _حدود پنج یا شش سال پیش_ چیزی نوشتم که داستان یک کارگری بود که افتاد توی چاه و تا بیرونش بیاروند، یک کارگر دیگر بالا سرش ایستاد و آغاز به حرف زدن کرد و به او امید می داد. این داستان سه پاراگراف بود و خیلی وایرال شد و همه جا چرخید و هنوز هم این داستان به اسم های مختلف به ذهن خودم می آید.
خیلی جالب است. نویسنده های مختلف اسم کاراکترها را عوض کردند و حتی وقایع را هم. یادم است یکی نقدی بر این داستان نوشت و یک سری ایرادات و نکات مثبت در آن دید. در صورتیکه به نظر من روی یک نوشته وبلاگی نمی گردد نقد نوشت. نوشته وبلاگی یک برشی از زندگی شماست. شما یک برش یک روزه از زندگیتان را در سه پاراگراف خلاصه می کنید و به نظرم هیچ معنا و مفهومی از نظر ادبیات ندارد، که بخواهید نقدش کنید.
* در هر دو اثری که نامش را بردیم، مساله روانشناسی اهمیت دارد. ظاهراً یکی از شخصیت های داستانی تان را هم به این مساله اختصاص داده اید!
من واقعاً از روانشناسی سر در نمی آورم. یعنی دراین زمینه آگاهانه کاری نکرده ام و نخواسته ام به نوشته هایم بُعد روانشناسی بدهم. اما همیشه تلاش نموده ام نوشته هایم به شکلی یادآور مقوله مرگ مولف باشند و همین طور هنر را از هنرمند مستقل ببینم. اهتمام هم نکرده ام خودم را بنویسم. شاید بخش هایی از ناخودآگاه خودم در داستان باشد اما دیدگاهم مثل شخصیت های قصه یعنی ترنج، شهاب و پونه نیست.
* راستی شما کلاس داستان نویسی رفته اید؟ یا به صورت تجربی...
نه. بطور کامل، نوشتن را تجربی یاد گرفتم. متاسفانه به هیچ کلاسی نرفته ام و کتاب هایم هم ایرادات زیادی دارند که اگر به دست یکی از اهالی فن بدهید، احتمالاً گوشزدشان می کنند. خودم حالا بعد از ۷ سال که کتابم را می خوانم، ایرادهای سازه ای داستان را می بینم که آن وقت ها ندیده بودم. چون قبل از آن، آموزشی در کار نبوده است. الان این اشکالات از دید کسی که شغلش ادبیات باشد، مخفی نمی ماند. ممکنست اگر به چشم یک داستان روایی به آن نگاه کنند، لذت ببرند اما از نظر قواعد داستان نویسی یک سری ایرادات دارد.
البته وبلاگ نویسی به من کمک کرد. چون قسمتی از کتاب نوشتن این است که چگونه بنویسی، کلمات را چگونه کنار هم بگذاری، فکر را چگونه منسجم کنی و …. دراین زمینه ها وبلاگ نویسی به کمک آمد ولی خب نه در اسلوب داستان نویسی.
شخصیت های رمان معمولاً در روند کار به دنیا می آیند. در واقع مثل زندگی است. آدم تنها به دنیا می آید. دور و برش آدم های جدید اضافه می شوند و شخصیت های اطرافش را می بیند. برای من این تجربه، همین گونه بود. در راه راه یک سری آدم ها اضافه می شوند و سوار این اتوبوس می شدند و جمعیت اش دائم زیاد می شود و جلو می رودبرای نوشتن«قاب های خالی» من داستان را از صحنه آخر شروع کردم؛ صحنه ای مربوط به دو تا آدم که زیر آب بودند و بعد یک داستان را به آن چسباندم. حالا شاید عجیب به نظر بیاد ولی فکر می کنم قسمتی از آن، در روند کار تولید شد. شخصیت های رمان معمولاً در روند کار به دنیا می آیند. در واقع مثل زندگی است. آدم تنها به دنیا می آید. دور و برش آدم های جدید اضافه می شوند و شخصیت های اطرافش را می بیند. برای من این تجربه، همین گونه بود. در راه راه یک سری آدم ها اضافه می شوند و سوار این اتوبوس می شدند و جمعیت اش دائم زیاد می شود و جلو می رود. برای من داستان نویسی بیشتر این وضعیت را داشت وگرنه این که یک کار حساب شده با این کیفیت که از نقطه A به نقطه B برسم باشد، نبود.
به جز سیاتل که محل شروع داستان در آن جاست، تقریباً همه مکان های قصه ام را دیده ام. هیچ گاه سیاتل نبوده ام ولی اهتمام کردم اطلاعاتی درباره اش پیدا کنم. این که چرا قصه را از آن جا شروع کردم فقط به خاطر موقعیت جغرافیایی اش بود.
* موقعیت جغرافیایی اش چه خاصیت ای داشت؟
فکر کنم به چیزی که می خواستم نزدیک بود.
* شما مرزبندی هایی مثل داستان پرمخاطب، نخبگانی یا روشنفکری را قبول دارید؟
قبولش دارم. دو رمان خودم را عامه پسند می دانم. اما اگر بخواهم کتاب سومی بنویسم، اهتمام می کنم این گونه نباشد. نه این که عامه پسندبودن بد باشد؛ من می خواهم تجربه جدیدی بکنم؛ تجربه ای که در آن عمق داستان بیشتر باشد.
فکر می کنم جدا از سبک نوشتاری، کتابی که می نویسید، نمایشی از عمق تفکراتتان است. مثلاً برای من مرشد و مارگاریتا کتابی بود که باید دو بار خوانده می شد یا حتی سه بار؛ تا آنرا بفهمم. من این اثر را خیلی عامه پسند محسوب نمی کنم. چون خیلی نکته ها دارد که باید چندبار خوانده شود تا متوجهش بشویم. چرا این کاراکتر اینجاست، چرا این اتفاق افتاده است و…اما من داستان خودم را کاملاً عامه پسند محسوب می کنم که اتفاقاً کاملاً بد هم نیست. در کل به نظرم نه خوب است، نه بد.
حتماً می دانید که الان خواندن در فضای مجازی با خواندن کتاب در حال رقابت است؛ آن هم به شکلی ناعادلانه. جایی می خواندم که به این خوانش در فضای مجازی خرده خوانی می گویند. برایم جالب بود که این خورده خوانی لابد یک خورده نویسی هم با خودش دارد.
واقعیتش را هم بخواهید، اینستاگرام فضای نوشتن نیست. آن روزی که سازنده اش آنرا ساخت، هدفش اشتراک تصاویر بود. حالا اما مبدل شده به تنها فضایی که بدون دردسر در ایران واردش می شویم و برای همین پرطرفدار است. فضای عجیبی هم هست. من همیشه از آن می ترسیدم. * وبلاگ نویسی، فیسبوک نویسی و اینستاگرامر بودن را خرده نویسی می دانید؟
به باور من اگر آدم انرژی نوشته های وبلاگی را برای داستان نویسی بگذارد، بطور قطع یک محصول پر ارزش تری حاصل می شود. با این همه فکر می کنم الان خرده نویسی جزو لازمه های زندگی اجتماعی شده است. نیازی که قبلاً راهکاری برایش نبود. بعنوان آدمی که قبلاً نه وبلاگ می خواندم و نه می نوشتم، با خورده خوانی و خورده نویسی بیشتر با آدم ها آشنا می شوم و آنها را بطور عام می شناسم. یعنی می فهمم چه طور دارند فکر می کنند. بعد یک سری معضلاتی که اصلاً به آنها فکر نمی کردم به چشمم می آید. یک سری چیزهایی که تابو بوده و تابویشان شکسته شده است. چیزهای بدی که من به آنها توجهی نمی کردم و حالا با نکوهش و مکرر خواندنشان به این نتیجه رسیدم که چه قدر بد هستند و من چه قدر در جهالت بودم که آنها را نمی دانستم. و در نتیجه از آنها چیز یاد می گیرم. این خیلی خوب است و شاید حتی فوق العاده.
ولی اگر بخواهم جدی به ادبیات نگاه نماییم فقط موجب از بین رفتن انرژی است. چون اگر همه این ها را جمع و وصله پینه نماییم، یک داستان خوب از دلش بیرون نمی آید. ولی خب مردم کتاب نمی خوانند و ترجیح می دهند دو پاراگراف بخوانند یا بدتر از آن این که، عکس و ویدئو ببینند.
* ظاهراً اخیرا وارد اینستاگرام هم شده اید؛ فضایی که ابزارش علاوه بر کلمه، عکس و تصویر است.
من نمی توانم بوسیله عکس حرفی بزنم. ابزارم کلمه است. از عکس نمی توانم هیچ استفاده ای کنم. اما واقعیتش را هم بخواهید، اینستاگرام فضای نوشتن نیست. آن روزی که سازنده اش آنرا ساخت، هدفش اشتراک تصاویر بود. حالا اما مبدل شده به تنها فضایی که بدون دردسر در ایران واردش می شویم و برای همین پرطرفدار است. فضای عجیبی هم هست. من همیشه از آن می ترسیدم.
برای پسر خودم هم هیچ گاه سفارش اش نمی کنم و اهتمام می کنم هیچوقت آنرا نداشته باشدش. البته تا جایی که زورم برسه چون این مساله خیلی دست من نیست ولی اهتمام می کنم حداقل طوری آگاه بشود که بداند وارد چه فضایی می شود. چون به نظرم خوبی های خودش را دارد اما بی راهه هم زیاد دارد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب