ماجرای اشعار مولانا و سعدی که حاج علی آهی آنها را از کتاب درسی حذف کرد
بلک بلاگ: بنیانگذار خانه مداحان در مورد یک شعر سعدی در کتاب درسی مدارس معتقد بود عبارتی در این شعر وجود دارد که ممکنست با اصول شیعه سازگار نباشد و در نهایت با پیگیری اش آنرا حذف نمود.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-سیده فاطمه سادات کیایی: «مخالف این بود از عنوان «شاه» برای خاندان (ع) استفاده بشود، می گفت نباید در اشعار آئینی از واژه های رایج شعر و ادبیات مثل باده و می و جام استفاده کرد، از ورود اشعاری که شأن خاندان (ع) رو درنظر نمی گرفتن به مداحی ها جلوگیری می کرد، گاهی حتی به مخالفت و مبارزه با بدعت ها بلند می شد و اگر مداحی رو می دید که رعایت خط قرمزها را رعایت نمی کند در خانه مداحان او را می خواست و صحبت می کرد.» اینها تنها بخشی از حساسیت ها و نکته سنجی های مردی است که او را بعنوان مؤسس خانه مداحان می شناسند. شاعر، مداح و ذاکر که عمر پر فراز و نشیب خویش را در راه خاندان خرج کرد. او با کوله باری از تجربه بنیاد دعبل خزاعی را تأسیس و خانه مداحان را در مکان فعلی آن یعنی عمارت فخرالدوله راه اندازی نمود و توانست مداحان و شاعران زیادی را در زمینه ستایشگری تربیت کند.
حاج میرزا علی آقای آهی معروف به حاج علی آهی متولد ۱۳۰۷ شمسی در محله پامنار تهران به دنیا آمد. فامیلی آهی منسوب به دهستان «آه» است که هم اکنون با نام شهر آبعلی شناخته می شود. مرحوم آهی در خانواده ای متدین و مذهبی رشد و تربیت یافت و پدرش حاج قربانعلی آهی از کسبه بازار تهران بود که جنب پله مسجد شاه قدیم دکان داشت.
در جوانی طبع شعرش شکوفا شد و شعرهای آئینی سرود. نوحه ها و اشعاری که ترجمانی از آیات قرآن، ادعیه، روایات و احادیث محسوب می شدند و اغلب مضمون عشق به حسین (ع) به خود می گرفتند. ساختار مستحکم و محتوای غنی اشعار حاج علی، خیلی زود مورد استقبال و توجه مداحان قرار گرفت و ارادت خالصانه او به ساحت سیدالشهدا (ع) و عاشقان آل الله، سبب شد تا او را «پرچمدار ستایشگری»، «پدر معنوی مداحان»، «شیخ المادحین» و «مداح الحسین» بنامند.
در ایام سالگرد درگذشت این خادم خاندان (ع) و به بهانه برگزاری مراسم نکوداشت وی از جانب بنیاد دعبل خزاعی امسال در نشستی با حضور امین فروغی؛ استاد دانشگاه، سید محمد صالحی کوشا، نویسنده و پژوهشگر حوزه شعر آئینی و حاج حسن آهی فرزند حاج علی آهی به گفتگو نشستیم. در ادامه بخش دوم این گفتگو را می خوانید.
*از شاعران آئینی که در طول تاریخ اشعار و کارهای آنان دارای خصوصیت های برجسته شعر آئینی بوده چه کسانی را می توانیم مثال بزنید؟
فروغی: در حوزه ادبیات مذهبی و شعر آئینی، اشخاص برجسته ای در تاریخ ادبیات عرب و فارسی حضور داشتند که آثارشان نه تنها از لحاظ هنری بلکه از جنبه محتوایی هم قابل توجه است. در ادبیات عرب، شاعرانی چون سید حمیری به خاطر مدایح عمیق و پرشورشان در ستایش خاندان (علیهم السلام) شناخته می شوند. اشعار اینان نمونه های برجسته ای از شعر مذهبی عربی هستند که در طول تاریخ جایگاه ویژه ای در بین شیعیان داشته اند.
در ادبیات فارسی هم شاعران بزرگی وجود داشته اند که آثارشان بعنوان الگوهای سرشار از معنویت و فرهنگ شیعه مطرح شده اند. همچون این افراد میتوان به محتشم کاشانی، نیر تبریزی، میرزا یحیی مدرس اصفهانی و شیخ محمد حسین غروی اصفهانی اشاره نمود. این شاعران، با الهام از معارف خاندان (علیهم السلام)، شعری آفریدند که هم از نظر زبانی و قالبی زیبا و هم از لحاظ محتوایی پاکیزه و مستدل بود.
به عنوان مثال، میرزا یحیی مدرس اصفهانی که از شاگردان و اطرافیان مرحوم آیت الله بروجردی بود، به علت داشتن دیوانی پر از شعرهای ناب و پرمعنا شناخته می شود. دیوان او نمونه ای از اوج زیبایی های شاعرانه است که در کنار آن، دقت در انتخاب واژگان و محتوای دقیق و مستدل را هم به نمایش می گذارد. اشعار او نه تنها در دوران خود، بلکه تا دهه های بعد هم در مجالس مختلف خوانده می شد و تاثیر گذار بود.
همچنین، شیخ محمد حسین غروی اصفهانی و صامت بروجردی از دیگر شاعرانی بودند که اشعارشان در تغذیه فرهنگ و اعتقادات جامعه شیعه نقش مهمی ایفا می کرد. این شاعران با عنایت به ضوابط شعر آئینی و با رعایت اصول اخلاقی و اعتقادی، آثاری خلق کردند که از نظر محتوا قابل دفاع و از نظر هنری قابل ستایش بود.
این افراد و آثارشان، بخصوص در دهه های پیش از انقلاب اسلامی، جزو منابع اصلی تغذیه فرهنگی و اعتقادی جامعه شیعه بودند. اشعار این شاعران در مجالس سوگواری و مراسم مذهبی خوانده می شد و بعنوان ابزاری برای انتقال معارف خاندان (علیهم السلام) عمل می کرد.
بنابراین، میتوان اظهار داشت که شاعرانی چون محتشم کاشانی، میرزا یحیی مدرس اصفهانی و شیخ محمد حسین غروی اصفهانی، با عنایت به تسلط بر فن شعر و رعایت اصول محتوایی، الگوهایی برای شعر آئینی بودند که تأثیرشان تا به امروز هم ادامه دارد.
*در مورد تاریخچه شعر آئینی کمی صحبت کنید و بگویید شاعر آئینی باید از چه ظرفیت هایی برخوردار باشد و دراین میان حاج آقا آهی چه ظرفیتی در این حوزه داشتند و چطور توانستند جایگاه شعر آوینی و شاعر آئینی را ارتقا بدهند.
صالحی کوشا: نخستین شعری که سروده شد، مال حضرت آدم بوده که در ارتباط با پسرش، هابیل، پس از کشته شدن قابیل بوده است. شعر نقش مهمی در تاریخ داشته و دارد، خیلی از فلاسفه در رابطه با آن صحبت کردند و پیامبر اکرم صلوات الله ضد هم در این حوزه نظر داده. رسول خدا فرمودن: «وَ أَنَا مِنَ الْبَیْتِ لَسَهْرٌ». این عبارت، حروف مشبه فعل داره که به قول علمای نفت، چهار نقش مختلف دارد. برخی از اشعار حکمت آمیز هستند و بعضی دیگر مثل سحر، تأثیرگذارن. این دو نکته را باید دقت نماییم.
وقتی قرآن نازل شد و پیامبر اکرم (ص) برای مردم و قریش می خوند، بسیاری از مشرکان ادعا می کردند پیامبر شاعر است دلیلش این بود که قرآن موزون بود. آیات قرآن فاعلات دارد و موزون است. ازاین رو از زمانیکه قرآن نازل شد، تمام اندیشمندان و علاقمندان به علم و شعر و سخنوری، خودشان رو پیدا کردند. از دو منبع نورانی الهام گرفتند: یکی آیات ربّانی و دیگری احادیث معصومین.
حافظ، سعدی، مولوی، عطار، سنایی، فردوسی و امثال این عزیزان، همگی از این دو بال پرواز کردن و جاودانه شدند. وقتی به شعرا و سخنوران زمان جاهلیت نگاه می نماییم، می بینیم که اون ها هم تحت تاثیر قرآن بودند. من ۳۰ سال پیش یک پژوهش اجتماعی شروع کردم که خوشبختانه ان زمان قائم مقام وزارت ارشاد دستور داد ۷۰۰ تا از ان کتاب تو کتابخانه های کشور توزیع بشود. این کتاب فقط در رابطه با خاندان و شعرای خاندان بود. اشاراتی که خاندان فرمودند را جمع کردم.
کلام نورانی پیامبر اکرم سبب شد که آنها تو رکاب پیامبر قرار بگیرند. معجزه پیامبر معجزه کلامی بود؛ معجزات دیگر پیغمبران هم همینطور بوده. مثلا معجزه حضرت عیسی نسبت به زمان و عصر خودش بوده. اما قرآن تا قیامت تاثیر گذار است. مولوی می گوید: «چنین و صد چنین جنگ آید در فغان.» این کلام از زبان مبارک و نورانی عمومی، حیرت و تعجب رو برانگیخته بود. روز به روز این انوار متعالی الهیه جهان شمول تر می شود.
حاج آقا، رحمت خداوند بر او، شخصی بود که نکات جالبی از زندگی و شخصیت ایشان در ذهن من باقیمانده است. وقتی من نوجوان بودم، ایشان جوان بود و شاید حدود بیست سال از من بزرگ تر بودند. از همان جوانی یا حتی نوجوانی، در راه سلوک و عرفان قدم برداشتند. این مورد جالب است که همواره به آداب اسلامی و انسانی پایبند بودند و در طول عمرشان، مرحله معرفت و سلوک را طی کرده بودند. به عقیده من، وقتی کسی به مرحله فنا می رسد، دیگر فنا می شود و بقا پیدا می کند؛ وقتی در راه محبوب ازلی و ابدی فنا شوی، مقام بزرگی پیدا می کنی.
ایشان از اخلاق و مرام بالایی برخوردار بودند و همینطور بسیار خیر بودند. هر کس در اطرافشان مشکلی داشت در حد توان کمک می کردند. در راه عقیده و ایمان، فوق العاده مستحکم و استوار بودند و اگر کسی با واژگان نادرست و بی ادب به حضورشان می آمد، ایشان با لحنی محترمانه اما قاطع، از آن فرد دوری می کردند.
دلش پر از نور و صفا بود و به نظر من، وقتی انسانی اینقدر با قرآن ترکیب می کند، مستحق این می شود که خداوند او را بلند کند. ایشان در حوزه شعر و ادبیات هم دستی توانا داشتند و آثارشان نشان دهنده اینست. در طول هفتاد تا هشتاد سال عمرشان، لحظه ای از کار پژوهش، سرایش، خدمات اجتماعی و نشر فرهنگ اسلامی کوتاهی نکردند. این یکی از خصوصیت های برجسته اش بود.
از حرکت های زیبا و ماندگار ایشان، تلاش هایشان برای تأسیس و توسعه «خانه مداحان» بود که به یک پایگاه نورانی برای معارف خاندان تبدیل شد و در سراسر دنیا شناخته شد. حتی ملک پدری خودشان را به مسجد تبدیل کردند و آنرا «مسجد امیرالمومنین» نامیدند. این کارها نشان دهنده عشق و تعهدشان به ارزش های دینی بود. حاج آقا در زندگی خودشان حرکت هایی زیبا و هوشمندانه داشتند که به شکلی نشان دهنده تعهدشان به ارزش های معنوی و اسلامی بود.
در مورد شعر آئینی هم تاکید داشتند که این نوع شعر خاص است و باید با فیلترهای دقیق همراه باشد. متاسفانه امروزه به این مورد توجه نمی گردد، اما امیدوارم خداوند توفیق دهد تا ما هم بتوانیم مثل این بزرگان، نورانیتی از خود به جای بگذاریم. شعری که منطبق با اصول اسلامی باشد، قابل تحسین است و می تواند انسان را به معراج سوق دهد. خوشبخت کسانیکه در این راه قلم می زنند و قدم می گذارند.
*آقای آهی یک جایی در میان صحبت های تان فرمودید حاج آقا نسبت به انحرافات عقیدتی هم صحبت می کردن، چه انحرافاتی را ایشان متوجه عرصه ستایشگری می دانستند و چه انحرافاتی را درآورده بودند و با آن چه می کردند؟
آهی: حاج آقا کسی بود که در مورد شعر و ادبیات نگاهی عمیق و حساس داشت. بعضی از شاعران و منتقدان معتقد بودند که حاج آقا با شاعران بزرگی چون حافظ، سعدی و مولوی مخالفت داشته اما این مورد بدون توضیح دقیق بیان می شد و احتیاج به بررسی بیشتر داشت.
در زمان شاه، بحثی در رابطه با دو شعر موجود در کتاب های درسی آموزش و پرورش عنوان شد که یکی از این اشعار در ارتباط با مولوی بود، حاج آقا پنج سال مذاکره و نامه نگاری کرد و با ادله محکم این شعرها را از کتاب برداشت. استدلالش این بود که این شعر نه تنها پایه ای اساسی ندارد، بلکه امکان دارد دروغ آمیز و حتی توهین آمیز باشد. در مورد شعر سعدی نیز، بررسی های وی نشان داد که عبارتی در این شعر وجود دارد که امکان دارد با اصول شیعه سازگار نباشد. او بخصوص به عبارت «کسی مشکلی برد پیش علی مگر مشکلش را کند منجلی» اشاره نمود و توضیح داد که این عبارت می تواند معنایی نادرست از مقام امیرالمومنین منتقل کند. به نظر او، القابی مانند «عدو بنده» یا «کشورگشای نامجو» با شأن امیرالمومنین سازگار نیست و باید از آنها اجتناب شود.
حساسیت حاج آقا در این حوزه، به علت خط قرمزی بود که او برای شعر تعیین کرده بود: شاعران نباید غلو کنند یا مقام امیرالمومنین (ع) را به پایین بیاورند. او معتقد بود که شیعه ای که با اصول دینی خود آشناست، نمی تواند از این القاب یا اصطلاحات استفاده نماید. البته اهل تسنن امکان دارد از این وسایل در اشعارشان استفاده کنند، اما شیعه باید در این حوزه بسیار دقت کند.
حاج آقا همیشه در جیبش نوشته های تایپ شده و مستند به احادیث و روایات داشت که در مواقع لازم به دیگران عرضه می داد. خیلی از شاعران و منتقدان بعد از مطالعه این مستندات، اشعار خویش را اصلاح کردند. در بحثش با دیگران، همیشه به علل علمی و فقهی استناد می کرد و حتی در یکی از جلسات، با یک سیدی که به مولوی اشاره کرده بود، به گفتگو پرداخت و او را متقاعد کرد که نباید به مولوی لقب «مولانا» بدهند، چونکه این لقب مخصوص اشخاصی است که مولای ما محسوب می شوند.
یک بار در یکی از جلسات راجع به همین مسایل صحبت می کردیم، آقای حسین الله کرم هم بود، یه سوالی شد و حاج آقا جواب داد، این شائبه برای آقای الله کرم پیش آمد که حاج آقا تخصصش را دارد یا نه، من رفتم نامه اجازه آیت الله میلانی و رهبر و امام خمینی را آوردم، حاج حسین دستانش را با برد و گفت حاج آقا معذرت، شما امام خمینی مداح ها هستید. به هر حال خط قرمزهای آقا مشخص بود و از آن عبور نمی کرد، خودش هم شعری می سرود خدمت بزرگان و مراجع تقلید می برد و می خواست که آنرا اصلاح کنند یا اگر مشکلی دارد بگویند.
یک نکته هم باید در مورد تغذیه عرفانی و معنوی ایشان بگویم که مطالعات خاصی داشت و یکبار رهبر انقلاب هم در جلسه ای از ایشان در اینباره اره سوالی کردند. امروز خیلی از آقایان اصلاً متصل به هیچ بزرگ تری نیستند چه برسد به این که اصلاً سلوک اخلاقی و عرفانی داشته باشند.
*حاج آقا برای رشد معرفتی و دینی مداحان چه اقداماتی انجام دادند، به جهت اینکه اشعار شاعران این عرصه تاثیر گذار باشد و از خط قرمزهایی که داشتند عبور نکنه چه برنامه ای گذاشته بودند؟
همیشه روزهای چهارشنبه در خانه مداحان جلسه داشتیم و شاعران و مداحان شعرهای خویش را پشت تریبون می خواندند و حاج آقا درجا در رابطه با شعر نظر می داد و حتی پیشنهاد می کرد به جای فلان عبارت، این عبارت را بگذار.
یادم هست امام خمینی تازه رحلت کرده بودند و بابا شده بود از اشعار ایشان و اصطلاحاتی که در اشعار ایشان بود مثل من به خال لبت این دوست گرفتار شدم استفاده کنند، حاج آقا معتقد بود عارف می تواند شعر عرفانی بگوید چون درک درستی از مفاهیم عرفانی دارد، خیلی از این مفاهیم را فرد عامی متوجه نمی گردد. سر این موضوع در یکی از جلسات شخصی شعری خواند که حاج آقا گفتند این غلط است که شاعر کمی بهش برخورد. این شاعر گفت خب امام هم این اصطلاح را به کار بردند، حاج آقا گفت امام رساله هم دارد شما هم باید رساله چاپ کنید؟ اگر امام شعری گفته می تواند در رابطه با تک تک واژه ها صحبت کند و توضیح دهد، ولی فرد عامی نمی داند مفهوم این واژه چیست.
*از لحاظ ویژه های شعری و غنای ادبی آثار خود حاج آقا در چه سطحی بود و در چه جایگاهی قرار داشت؟
ببینید در گذشته اگر کسی می خواست حدیثی از یکی از ائمه نقل کند باید اجازه نقل حدیث می گرفت، کار مداح و شاعر هم بگونه ای روایتگری معارف خاندان است و حساسیت هایی دارد. هم اکنون را نباید نگاه کرد که روی هر تقویمی هم حدیثی نوشته شده، در قدیم این گونه نبود و نسبت به احادیث حساسیت زیادی وجود داشت، باز به این نکته تأکید دارم ما نمی توانیم در اشعار احساس خودمان را به احساس خاندان نسبت دهیم. خب حاج آقا آهی شعر رو خوب می شناخت که کتاب قافیه در شعر فارسی او این را تائید می کند و به مباحث اعتقادی هم اشراف داشت، بسیار غیرتمندانه در این مورد ورود می کرد، غیرت داشت و اجازه نمی داد حرف ناروایی زده شود.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب