حسن انوری مطرح كرد؛
دهخدا باید بیشتر شناخته شود محاسن و انتقادات به لغت نامه دخو
به گزارش بلک بلاگ، حسن انوری در مراسم رونمایی کتاب دهخدا و لغت نامه اظهار داشت: دهخدا انسان بزرگی بود و نامش در تاریخ 100 سال اخیر ایران بارها مطرح گردیده است. پس باید از جهات مختلف بیشتر شناخته شود.
به گزارش بلک بلاگ به نقل از مهر، آیین رونمایی از کتاب «دهخدا و لغت نامه» امروز پنجشنبه ۲۷ دی در سالن محمود افشار این مؤسسه برگزار گردید.
در این مراسم که اجرای آن به عهده بهرام پروین گنابادی گذاشته شده بود، اساتیدی چون حسن انوری، محمدرضا شفیعی کدکنی، ژاله آموزگار، علی رواقی، توفیق سبحانی، محمود عابدی، حسن عشایری، علی اشرف صادقی، شیوا دولت آبادی، محمود بیجن خان، سید علی آل داوود، سید صادق سجادی، کاوه بیات، کامیار عابدی، محمدرضا موحدی، احمد رضا قائم مقامی و… حضور داشتند.
کتاب دهخدا و لغت نامه پژوهش مریم میرشمسی، شامل شرح حال و زندگینامه علامه دهخدا و ۳۰۰ صفحه از اسناد و تصاویر است که توسط نشر قطره چاپ و عرضه شده است. این کتاب علاوه بر ارائه سرگذشت و کارنامه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی یکی از چهره های شاخص ایران، تصویر قابل توجهی از سیاست های فرهنگی ایران در دوره مورد بحث به دست می دهد. در کنار طیف متنوعی از داده ها و دانسته های جدید در این عرصه، لزوم توجه بیشتر به مضامین طرح شده و پیگیری سرنخ هایی که آشکار شده اند، همچون بخش های مهم این کتاب است.
مراسم با پخش آیات قرآن و کلیپی از مؤسسه شروع شد. سپس بهرام پروین گنابادی پشت تریبون قرار گرفت و اظهار داشت: امروز در این سالن، عصاره فرهنگی این مملکت را می بینم که برای رونمایی از کتابی گرد هم آمده اند. این کتاب، سرگذشت یکی از شخصیت های نادر روزگار ماست؛ شخصیتی که اگر در فرهنگ ایرانی رشد کرده باشید، می دانید معرفی او به یک فرد خارجی کار دشواری است. برای معرفی او، باید با چند شخصیت جهانی مقایسه اش کنید.
دهخدا، یک بنیاد و یک مکتب
وی اضافه کرد: آقای دکتر میلانی در کتاب «ایرانیان نامدار» هنگام معرفی دهخدا به انگلیسی زبانان می گوید: دهخدا در پژوهش، بن جانسن ایران بود. در طنزنویسی به جاناتان سویفت می ماند. روزنامه نگاری و پایبندی اش به حاکمیت قانون، عظمت بن فرانکلین را به یاد می آورد و ظرافت و تیزبینی نوشته ها و داستان های کوتاهش، رنگی از آثار چخوف دارد. برای ما بسیار مایه افتخار است که هنگام معرفی یکی از شخصیت های برجسته مان به جهانیان، بتوانیم او را با چهار شخصیت بزرگ جهانی مقایسه نماییم. این مساله علاوه بر بخت و اقبال، نیازمند آنست که فرد در جایگاه درست تاریخ ایستاده باشد و خاصیت های خاصی در وجودش نهفته باشد. دهخدا در فرهنگ معاصر ما از حد یک فرد فراتر رفته و به یک بنیاد، یک مکتب تبدیل گشته است. لغت نامه او واقعا یک مکتب است که از آن، فرهنگ نویسی، ترجمه و دستور زبان فارسی قوت بیشتری گرفته است.
حسن انوری، همراه مؤسسه از ۱۳۴۱
حسن انوری به عنوان نخستین سخنران برنامه روی صحنه رفت و سخنانش را با بیان سابقه همکاری با مؤسسه از سال ۱۳۴۱ تا امروز شروع کرد و اظهار داشت: بیشتر آن چه می خواهم بگویم درباره ی دهخدا است. دهخدا انسان بسیار بزرگی بود و باید از جهات مختلف بیشتر شناخته شود. نام وی در تاریخ ۱۰۰ سال اخیر ایران بارها مطرح گردیده است. وی در مبارزات سیاسی، یکی از مبارزان برجسته جنبش مشروطه بود تا جایی که محمدعلی شاه قاجار را به سوئیس تبعید کرد. در آنجا نیز بیکار ننشست و روزنامه «صور اسرافیل» را که قبل تر با همکاری رفیقش در تهران منتشر می کرد، در اروپا ادامه داد و چند شماره از آنرا در آنجا منتشر نمود. همین طور به آسیای صغیر در حکومت عثمانی رفت و روزنامه «سروش» را منتشر نمود.
ساده سازی و احیای زبان فارسی
انوری سپس به نقش دهخدا در ساده سازی و احیای زبان فارسی اشاره نمود و اظهار داشت: او از کسانی بود که زبان فارسی را ساده کرد. نوشته ها و خاطراتش به زبان بسیار ساده ای نوشته شده اند. در اواخر دوره قاجار، زبان فارسی به سوی انحطاط می رفت و نوشته ها بگونه ای بودند که ۹۰ درصد آنها عربی بود. دهخدا و برخی دیگر با این روند مبارزه کردند و زبان فارسی را ساده سازی نمودند. یکی از مهم ترین این افراد، علی اکبر دهخدا بود.
تسلط بر ادبیات کهن
این استاد زبان فارسی در ادامه اضافه کرد: نکته دیگری که درباره ی دهخدا باید گفت، احاطه بی نظیر او بر ادبیات فارسی و متون کهن است. او کتاب های خطی قدما را که برای افراد عادی قابل فهم نبود، با هوشیاری و دقت بررسی می کرد و حدس می زد که منظور از آنها چیست. بطورمثال در دیوان منوچهری، در نسخه های خطی که در دست داشت، جملاتی بود که افراد عادی نمی توانستند بفهمند. دهخدا حدس می زد که این جملات چه معنایی دارند و با جمع آوری این اطلاعات، توانست دیوان منوچهری را چاپ کند. نمونه هایی از تصحیح های دهخدا در مقدمه کتاب آورده شده اند که نشان می دهند او چقدر باهوش، بااطلاع و پر از دانش بود.
یاد آر ز شمع مرده، یاد آر
انوری سپس به شاعری دهخدا اشاره کرد: دهخدا همین طور شاعر بود و در دوره مشروطه یکی از شاعران برجسته به شمار می رفت. شعر معروف او «یاد آر ز شمع مرده یادار» یکی از بهترین شعرهای دوره مشروطه است. این شعر را دهخدا از شعری از رجایی زاده اکرم، شاعر ترک آذربایجانی، اقتباس کرده است. اما نکته اینجاست که شعر دهخدا بسیار قوی تر و پرمعناتر از شعر رجایی زاده است. در بعضی از ابیات رجایی زاده، فقط نظم وجود دارد و هیچ تصویر شعری دیده نمی گردد. اما دهخدا توانست با استفاده از همان وزن و قافیه، شعری بسیار غنی و اثرگذار خلق کند.
مترجم آثار مونتسکیو
دهخدا همین طور مترجم بود و دو کتاب مهم ترجمه کرد: «روح القوانین» اثر مونتسکیو و «عظمت و انحطاط رومیان». این انتخاب ها نشان دهنده نگاه عمیق دهخدا به مسائل سیاسی و اجتماعی است. مونتسکیو اولین کسی بود که در تاریخ اروپا نظریه تفکیک قوا را بیان کرد و دهخدا با ترجمه آثار او، این ایده ها را به مشروطه خواهان ایران معرفی نمود. وی سپس آرزو کرد این ترجمه های گمشده روزی یافته شوند و به چاپ برسند.
دهخدا و درخواست مردم کرمان برای نمایندگی
بهرام پروین گنابادی سپس به قسمتی از کتاب اشاره نمود و اظهار داشت: دهخدا از جهات مختلف شخصیتی اثرگذار در تاریخ ایران است و نامش جاودان خواهد ماند. در قسمتی از کتابی که امروز رونمایی می شود، نامه ای از مردم کرمان وجود دارد که نشان دهنده تأثیر عمیق دهخدا بر مردم است. زمانی که دهخدا در عثمانی بود و تغییرات سیاسی در ایران رخ می داد، مردم کرمان بدون این که او را دیده باشند، او را به عنوان نماینده خود انتخاب کردند. این مساله نشان دهنده تأثیر مقالات دهخدا در روزنامه «صور اسرافیل» است که توانسته بود در دل مردم نفوذ کند.
کاوه بیات، نگاه تاریخی به کتاب دهخدا و لغت نامه
در بخش بعدی برنامه، کاوه بیات با دعوت پروین گنابادی روی سن آمد و ضمن اشاره به عشق دهخدا به کار لغتنامه اظهار داشت: این کتاب نه فقط به یکی از مهم ترین تلاش ها برای بازتعریف هویت ملی ایران بوسیله زبان فارسی می پردازد، بلکه داستان عشق و شیدایی میرزا علی اکبر خان دهخدا به زبان فارسی را نیز روایت می کند. این داستان، سرگذشت عاشقی است که با جفا و دشواری های بسیاری روبرو شد، اما در نهایت، میراثی ماندگار از خود بجای گذاشت. همان گونه که در گفتار اول کتاب می خوانیم، دهخدا در خلال انقلاب مشروطه به وادی سیاست و روزنامه نگاری قدم نهاد. اما به تدریج، دلسردی و کناره گیری از این عرصه را تجربه نمود. همچون تحولات مهم این دوره، گردن نهادن او به پاره ای از مسئولیت های اداری در وزارت معارف، همچون ریاست مدرسه علوم سیاسی برای یک دوره، بود. دراین میان، دهخدا درگیر طرح و آرزویی شد که بااینکه سال ها پیش در کنار دیگر کارها به آن می پرداخت، اما حال با به انتها رسیدن آشوب و تلاطم ناشی از انقلاب مشروطه و جنگ جهانی، این آرزو بر وجودش چیره شد.
در یکی از تعریف هایی که دهخدا از این مهم ارائه می دهد، در همین کتاب از دیدن ضعف و انتظار ملت خود سخن می گوید و بر لزوم مسلح شدن به سلاح زمانه، یعنی آموختن علوم روز، تاکید می کند. او معتقد بود که این امر تنها بوسیله شناخت دقیق زبان و لغات فارسی ممکن می شد. ازاین رو، نوشتن یک لغت نامه جامع و کامل را در دستور کار خود قرار داد.
سرگذشت معشوق (ایران) در قرن بیستم
وی در ادامه اضافه کرد: سرگذشت دهخدا و معشوقش ایران در سالیان نخست قرن بیستم، و چگونگی تعامل او با عاشقی سخت کوش و خسته دل، وجوه مختلفی دارد. از همان سالیان میانی دهه ۱۳۰۰ شمسی، آگاهی نسبت به کوشش های دهخدا برای تدوین یک لغت نامه و ضرورت پشتیبانی از این امر وجود داشت. یکی از اولین تلاش ها در این دوره، تلاش کمیسیون معارف در سالیان ۱۳۰۶ و ۱۳۰۷ شمسی برای سفارش یک کتاب لغت به دهخدا بود که به کار دانش آموزان دوره متوسطه بیاید. بااینکه در این حوزه قراردادی نیز به امضا رسید، اما این کار ظاهراً به علت عدم آمادگی دهخدا به نتیجه نرسید.
اقدام بعدی وزارت معارف در سالیان ۱۳۱۴ و ۱۳۱۵ برای چاپ فرهنگ دهخدا، در کنار انتشار جزوه نخست، زمینه ای را فراهم آورد تا جمعی از دانشمندان وقت برای همراهی با او گرد هم آیند و این مهم را به سامان برسانند. دور بعدی طرح و بحث لغت نامه دهخدا با یکی از مقاطع حساس تاریخ معاصر ایران، یعنی سرآغاز غائله آذربایجان در زمستان ۱۳۲۴، مقارن شد. در ۲۵ دی ماه همان سال، ماده واحده ای در مجلس شورای ملی به تصویب رسید که برمبنای آن، وزارت فرهنگ موظف شد تا عده ای از کارمندان را در اختیار علی اکبر دهخدا قرار دهد.
وی افزود: دکتر عبدالحمید اعظم زنگنه، نماینده کرمانشاه در مجلس، در توضیح علل طرح این ماده واحده، از اهمیت زبان فارسی در ادامه حیات ملی ایران سخن گفت و به نقش فردوسی در سرایش شاهنامه اشاره نمود. او تاکید کرد که اگر فردوسی شاهنامه را نمی سرود، امروز با وجود تحولات و حمله مغول و دیگر مصائب، اثری از ایران باقی نمی ماند. در وضعیت فعلی نیز، تنها چیزی که ثابت است و ملت را حفظ می نماید، زبان فارسی است.
بیات سپس به تشکیل کمیسیونی به نام کمیته لغت نامه دهخدا، در دوره چهاردهم مجلس اشاره نمود و اظهار داشت: این اقدام در واکنش به خطر بزرگی صورت پذیرفت که در سال ۱۳۲۴، زبان فارسی و تمامیت ارضی ایران را تهدید می کرد. از این مرحله به بعد، بااینکه ادامه کار هنوز تا حدود زیادی به حال و روز دهخدا وابسته بود، اما با گرد هم آمدن جمعی برای به انجام رساندن این مهم، کار لغت نامه ادامه یافت. بعد از درگذشت دهخدا در اسفند ۱۳۳۴، این پروژه با جابجایی مکرر محل لغت نامه، عاقبت در تیرماه ۱۳۵۴ به انتها رسید.
او در ادامه به برآمدن چهره های برجسته فرهنگی ذیل سایه لغت نامه اشاره نمود و درباره ی ادامه کار لغت نامه پس از درگذشت علامه دهخدا عنوان کرد: اگر تجارب و تحولات بعد از فوت دهخدا و سرگذشت لغت نامه را در دو دهه بعد درنظر بگیریم، برمبنای زمینه ای که گفتار کتاب ارائه می دهد، می توان اظهار داشت که برمبنای آن شالوده، عمارتی برپا شد و جای آن بزرگوار چندان خالی نبود. برای پشتیبانی از کاری که دهخدا بر عهده گرفت، از همان سالیان نخست دهه ۱۳۱۰ اقداماتی شروع شد که در نیمه دوم دهه بعدی، در واکنش به پیشامد حوادث آذربایجان، جنبه اساسی تری به خود گرفت و به تأسیس سازمان لغت نامه دهخدا انجامید.
همکاران لغت نامه دهخدا
کاوه بیات سپس به نامبردن همکاران لغت نامه در کتاب اشاره کرد: در قسمتی از گفتار دوم کتاب تحت عنوان «همکاران»، از نام و نشان حدود ۱۲۰ نفر از همکاران لغت نامه سخن به میان آمده است. خیلی از آنها از چهره های صاحب نام فرهنگ و ادب فارسی بودند و همکاری آنها با لغت نامه، بااینکه فارغ از ضوابط اداری نبود، اما ماهیت کار هیچگاه نمی توانست فقط در چهارچوبی اداری جریان داشته باشد. بطور قطع شور و شوقی که دامنگیر دهخدا شده بود، در این توفیق بی تأثیر نبود.
پیشنهاد تألیف کتاب از طرف شفیعی کدکنی بود
در ادامه برنامه دکتر پروین گنابادی اظهار داشت: یاد روزی افتادم که چند سال پیش در یکی از جلسات لغت نامه دهخدا، که دانشمند محترمی حضور داشتند، پیشنهاد کردند که آقای دکتر شفیعی کتابی درباره ی دهخدا و خصوصاً همکاران و یاران او بنویسد و شرح حال آنها را بیان کند. این کار بسیار بهادار و مهمی خواهد بود. قرار شد تألیف چنین کتابی به عهده خانم میرشمسی گذاشته شود. راستش من در ابتدا گرفتار تردید و شک شدم، برای اینکه فکر می کردم هر چه درباره ی دهخدا گفته شده و نوشته شده، خصوصاً بعد از درگذشت شادروان دکتر محمد معین، دیگر چیز جدیدی برای گفتن وجود ندارد. اما از طرفی، با عنایت به سابقه شناختی که از خانم میرشمسی داشتم و توانایی های ایشان در تصحیح متون مهم زبان فارسی، امیدوار شدم که این کار به خوبی صورت خواهد گرفت. وقتی کتاب را به من اهدا کردند، متوجه شدم که فکر اولیه من ناصحیح بوده است. این کتاب بسیار باارزش و حاوی مدارک و اسناد مهمی برای مطالعه تاریخ و فرهنگ زبان فارسی است. من هیچ تلاشی برای یافتن چنین مدارکی نکرده بودم، اما ایشان با دقت و تلاش فراوان، این کار را به انجام رساندند. به جرئت می توانم بگویم که این کتاب نظیر ندارد.
پیام تصویری رسول شایسته
سپس پیام تصویری دکتر رسول شایسته به نمایش در آمد که به علت آلودگی هوا و کسالت نتوانسته بود در مراسم شرکت نماید. رسول شایسته، از مؤلفان لغت نامه دهخدا است و در ۳۰ سال اخیر، یکی از ستون های اصلی تدوین لغت نامه بوده اند. بهرام پروین گنابادی با ذکر مثلی از عربی اظهار داشت: عرب ها ضرب المثلی دارند که می گویند: «الاسماء تنزل من السماء» (اسماء از آسمان نازل می شوند). به راستی که اسم ایشان شایسته شان است.
پدران بنیادگذار ایران نو
در ادامه برنامه کامیار عابدی پشت میکروفن قرار گرفت و به همنسلان دهخدا اشاره نمود و اظهار داشت: نسلی وجود دارد که در حقیقت یک نسل نیست، بلکه دو یا شاید سه نسل هستند که میان دهه ۱۲۵۰ تا ۱۲۷۰ به دنیا آمده اند. این نسل در یک بازه زمانی ۲۵ تا ۳۰ ساله، به دنیا آمده و به شدت به هم پیوسته است. دلیل این پیوستگی این است که این نسل از یک سو تحت تأثیر آرمان های دوره روشنگری اروپا قرار داشت و از طرفی، علاقمند به گسترش فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی بود. پیش تر از این افراد به عنوان «پدران بنیادگذار ایران نو» نام برده ام. کسانی مانند محمد قزوینی، محمدعلی فروغی، علی اکبر دهخدا، سعید نفیسی و عباس اقبال آشتیانی، بسیار متمایز هستند.
دوره نخست زندگی دهخدا
وی اضافه کرد: این میان، علی اکبر دهخدا در دوره اول زندگی خود، وقتی کودک و نوجوان بود، به دانش اندوزی پرداخت. دانش اندوزی او عمدتا معطوف به زبان عربی، ادبیات فارسی و زبان فرانسه بود. همچنین، علاقمند به حوزه نویسندگی اجتماعی بود. در این دوره، دهخدا به عنوان یک نویسنده بسیار مبرز و برجسته شناخته می شد که آثار ماندگاری مانند «چرند و پرند» از او به یادگار مانده است. آرمان های سیاسی و اجتماعی وی در اوج بود و تمایل محدودی نیز به شاعری داشت که تعداد کمی شعر از او بجای مانده است. اما تعدادی از این شعرها به عنوان نماد و گل سرسبد شعر دوره مشروطه شناخته می شوند.
این پژوهشگر در ادامه اظهار داشت: از نظر سیاسی، دهخدا در دوره اول جزو دموکرات ها بود، اما بعد از بازگشت به گروه اعتدالی ها پیوست. با این وجود، آرمان های فرهنگی و ادبی خودرا حفظ کرد. او در حوزه های مختلف سیاسی فعالیت داشت که گاهی با فراز و فرودهایی همراه بود. دهخدا به لحاظ سیاسی در یک خط مستقیم قرار نداشت و برمبنای احساسات و عقایدش در هر دوره، مسیر خودرا انتخاب می کرد. اما همیشه مصالح و منافع ایران را درنظر داشت.
دوره دوم زندگی دهخدا
عابدی اظهار داشت: دوره دوم زندگی دهخدا در دهه ۱۲۹۰، خصوصاً با وقوع جنگ جهانی اول، شروع شد. در این دوره، دهخدا به تدریج از آفرینش نثر و شعر دست کشید و حتی می توان اظهار داشت که قدرت قلم خودرا نیز از دست داد. در عوض، به طور گسترده ای به مطالعه در متون کهن پرداخت. گویی بعد از جنگ جهانی اول، دهخدا به قدری در متون ادبی مطالعه کرد که مانند یک استاد درجه یک بر آنها مسلط شد. هرچند او هیچگاه در دانشکده های ادبیات تدریس نکرد، اما تحقیقاتش در حوزه متون ادبی بسیار عمیق بود.
وی اضافه کرد: تحقیقات دهخدا در دو دوره انجام شد. در دوره اول، او تحت تأثیر فضای آفرینش ادبی بود و به جستجوی فرهنگ عامه، ضرب المثل ها و امثال الحکمه پرداخت. اما در دوره دوم، به مطالعه در لغت، واژه ها، ترکیب ها و عبارت های زبان فارسی، فارغ از فرهنگ عامه، روی آورد. دلیل این تغییر این بود که در مرحله اول، فرهنگ عامه موجود در متون ادبی برای دهخدای نویسنده مهم تر بود، اما در مرحله بعد، او به مطالعه در زبان فارسی پرداخت. دهخدا با جسارت و بلندپروازی، به کاری بسیار دشوار روی آورد و آن تألیف فرهنگی بود که در عین حال، دایره المعارفی نیز به شمار می آمد.
اهمیت نهادسازی در کار دهخدا
عابدی در ادامه سخنانش به نهاد سازی دهخدا اشاره نمود و اظهار داشت: لغت نامه دهخدا نه فقط شامل همه آثار قبلی است، بلکه فراتر از آن می رود. البته عمر دهخدا کفاف این کار بزرگ را نمی داد. نکته مهم اینجاست که دهخدا، خواه ناخواه، به علت تفکر خود و اطرافیانش، به تشکیل یک نهاد کشیده شد. تشکیل نهاد در این حوزه بسیار حائز اهمیت می باشد، برای اینکه تا آن زمان سابقه نداشت که برای یک امر پژوهشی، نهادی خاص تأسیس شود. بنابراین، دهخدا از این جهت بسیار مهم است؛ او فرهنگ نویسی را به یک نهاد تبدیل کرد. نهادی که در ابتدا جنبه شخصی داشت، اما از حد یک شخص فراتر رفت و نیازمند نظارت و بودجه دولتی شد. این نهاد با حداقل امکانات به کار خود ادامه داد و حتی امروز، با وجود دسترسی سریع و آسان به اسناد و مدارک در جهان دیجیتال، تألیف کتابی با عظمت لغت نامه دهخدا در دهه های ۱۳۱۰ تا ۱۳۵۸ حالتی افسانه آمیز و اسطوره ای دارد.
اسناد زندگی دهخدا و آثار او
وی سپس به اهمیت کتاب و ارزشمندی پژوهش مریم میرشمسی در بررسی اسناد و دوران حضور دهخدا در بین بختیاری ها و یا زمانی که به اراک و اصفهان رفته بود پرداخت و اظهار داشت: دوره پس از بازگشت دهخدا و بخشهایی که محققان قبلی به علت عدم دسترسی به اسناد، از آن ناآگاه بودند، به خوبی در این کتاب بررسی شده اند.
مکملی برای جلد اول لغتنامه دهخدا
عابدی اظهار داشت: این کتاب را می توان به عنوان مکملی بسیار ضروری برای جلد اول لغت نامه (جلد مقدمه) درنظر گرفت. در بخش های چهارم و پنجم جلد مقدمه، مطالبی از دکتر معین، دکتر دبیرسیاقی و دیگر استادان درباره ی دهخدا و لغت نامه آمده است. خاصیت های باارزش این کتاب عبارتند از: کاوش گسترده در آثار چاپ شده و اسناد چاپ نشده، امانت داری در ذکر منابع، و کشف چند قطعه شعر جدید از دهخدا. این کتاب نه فقط بسیار خواندنی است، بلکه منبعی تحقیقاتی برای آینده نیز بحساب می آید.
همکاران لغت نامه دهخدا
عابدی با بررسی ساختار کتاب و بخشهای مختلف آن اضافه کرد: این کتاب در قطع رحلی عرضه شده و شامل بخش های مختلفی است: حدود ۱۰۰ صفحه درباره ی زندگی دهخدا، ۱۰۰ صفحه درباره ی آثار دهخدا (غیر از لغت نامه)، ۶۰ صفحه درباره ی ایجاد و استمرار لغت نامه، و ۱۰۰ صفحه درباره ی همکاران دهخدا. بخش مربوط به همکاران دهخدا خیلی کم نظیر است، برای اینکه اطلاعات زیادی درباره ی تعدادی از این افراد وجود نداشت و خانم میرشمسی با تلاش فراوان، اطلاعات ارزشمندی درباره ی این افراد جمع آوری کرده اند. حدود ۳۰۰ صفحه از کتاب نیز به اسناد اختصاص دارد که می تواند منبعی برای تحقیقات آینده باشد.
این پژوهشگر در ادامه اظهار داشت: در مورد همکارانی که در طول پنج تا شش دهه با لغت نامه دهخدا همکاری کرده اند، چند نکته قابل ذکر است: اولاً، تعدادی از این افراد تحصیل کرده رشته ادبیات فارسی بودند، اما برخی دیگر از رشته های مختلف مانند حقوق، ادبیات عرب، فلسفه، الهیات و تاریخ به این کار پیوستند. این نکته خیلی مهم است که افراد با زمینه های مختلف، علاقمند به مشارکت در این امر ملی بودند. ثانیاً، این همکاران از بالاتر از بیست استان ایران بودند که نشان دهنده گستردگی مشارکت در این پروژه ملی است.
حضور بانوان در لغت نامه
عابدی در ادامه سخنانش به نقش بانوان در فعالیت مؤسسه دهخدا اشاره نمود و اظهار داشت: در دهه های اخیر، با حضور بانوان در میراث جدید لغت نامه، نقش آنها در این عرصه ملموس تر شده است. بانوانی مانند خانم دکتر شکوفه شهیدی، خانم اکرم سلطانی و خانم میرشمسی، نشان دهنده این حضور فعال می باشند. این کتاب نیز گواهی قاطع بر این مشارکت است. به سرکار خانم میرشمسی و نشر قطره که با وجود دشواری های مالی، این کتاب باارزش را منتشر نموده اند، صمیمانه تبریک می گویم.
اهمیت زبان فارسی و نقش دهخدا
سید احمدرضا قائم مقامی، متخصص زبان های باستانی و زبان شناسی، سخنران بعدی بود. او که سخنش را با بیان اهمیت زبان فارسی و نقش دهخدا شروع کرد اظهار داشت: معارف این قوم به زبان فارسی نوشته شده است و نه به هیچ زبان دیگری. در طول تاریخ، هیچ یک از زبان های ایرانی که در این مملکت ایجاد شده اند، قابل مقایسه با زبان فارسی نبوده اند. از زمانی که زبان اوستایی وجود داشته تا به امروز، هیچ زبانی به اندازه فارسی اهمیت نداشته است. گویی وقتی این زبان، که معرف مملکت است، گرفتار زوال شود، معارفی که باید به این زبان نوشته می شد، کمتر نوشته شده اند. برای تقویت این زبان، یکی از کارهای ضروری، نوشتن فرهنگ لغت است و دهخدا این کار را به انجام رساند و تعدادی از هم عصران او نیز از جهات دیگر به این امر پرداختند. افرادی مانند پیرنیا، بهمن یار، همایی، علامه قزوینی و سید حسن تقی زاده، هر یک به شیوه خود در این حوزه تلاش کردند. کار دهخدا در این حوزه بزرگ تر از دیگران بود و باید بررسی شود که این کار چه معنایی دارد و نسبت آن با کارهای دیگران چگونه است. این مساله ممکنست در کتاب حاضر تا حدی بررسی شده باشد، اما نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
انتقادات به لغت نامه دهخدا
او در ادامه به برخی انتقادات به لغت نامه دهخدا اشاره نمود که در زمان حیات مرحوم دهخدا هم مطرح شده بود؛ وی اظهار داشت: اسنادی که خانم میرشمسی آورده اند، نشان داده است که خود دهخدا نسبت به این انتقادات آگاه بود و بعد از او نیز افرادی که مسئولیت لغت نامه را بر عهده داشتند، متوجه برخی عیوب آن بودند، اما به دلایلی کمتر به رفع آن ها پرداختند. یکی از مهم ترین دستاوردهای لغت نامه دهخدا این است که مردم توانستند آثار قدیمی فارسی را به درستی بخوانند. بدون این لغت نامه، دست ما در فهم متون قدیمی بسته بود. فرهنگ های دیگر، چه آن هایی که پیش از لغت نامه دهخدا نوشته شده اند و چه فرهنگ های بعدی، نتوانسته اند به اندازه لغت نامه دهخدا مفید باشند. این شاید مهم ترین موفقیت لغت نامه باشد؛ پیوندی که میان ما و متون قدیمی برقرار کرد و ما را به گذشته مان متصل ساخت.
شیوه فرهنگ نویسی دهخدا
وی در ادامه اظهار داشت: یکی از این انتقادات این است که دهخدا فرهنگ های قدیمی را پشت سر هم ردیف کرده است. این تکنیک بااینکه در بعضی موارد مفیدست و می تواند به پژوهشگران کمک نماید، اما به مفهوم واقعی فرهنگ نویسی نیست. ردیف کردن مترادفات نیز روش مناسبی برای فرهنگ نویسی محسوب نمی گردد. با این وجود، این تکنیک در خیلی از موارد به پژوهشگران کمک می نماید تا معانی لغات را به دست آورند.
عیب بزرگ یا حسن بزرگ؟
وی اضافه کرد: یکی دیگر از انتقادات این است که دهخدا گنجینه ای بزرگ از اشعار قدیمی را در لغت نامه خود گنجانده است. این کار بااینکه از نظر برخی عیب به حساب می آید، اما از نظر مرحوم قزوینی، این یک حسن بزرگ است. وقتی خواننده به لغت نامه مراجعه می کند، می تواند به آسانی معانی لغات را در متون قدیمی پیدا کند. البته این تکنیک همیشه به درستی رعایت نشده است و در بعضی موارد، لغاتی که در متون نثر وجود دارند، در لغت نامه نیامده اند.
دایره المعارف بودن لغت نامه
قائم مقامی افزود: دهخدا در حقیقت یک دایره المعارف بوجود آورده است. بااینکه او خود از این عنوان پرهیز داشت، اما اسناد نشان داده است که او از ابتدا بدنبال چنین عنوانی بوده است. نام «لغت نامه» ظاهراً توسط مرحوم دکتر صدیقی پیشنهاد شد. این دایره المعارف در بعضی موارد عجیب به نظر می آید، بطورمثال در ذیل برخی مدخل ها، اطلاعاتی اضافه شده که ممکنست امروز خنده دار تلقی شود، اما در کل، این دایره المعارف بسیار مفید می باشد. حسن بزرگ لغت نامه دهخدا این است که به پژوهشگران کمک می نماید تا متون قدیمی را به درستی بخوانند و با گذشته خود ارتباط برقرار کنند. با این وجود، برخی عیوب نیز در آن وجود دارد، مانند ردیف کردن فرهنگ های قدیمی و گنجاندن لغاتی که در فرهنگ فارسی جایی ندارند. این کار ممکنست به هدف اصلی دهخدا لطمه بزند. به هر حال، لغت نامه دهخدا با تمام حسنات و عیوبش، هنوز هم یکی از مهم ترین منابع برای پژوهشگران است.
در ادامه کلیپی به یادبود سیدجعفر شهیدی پخش گردید و بخشهایی از سخنان وی در زمان تصدی امور مؤسسه دهخدا برای حضار به نمایش درآمد.
در ادامه این مراسم، مریم میرشمسی نویسنده و پژوهشگر روی سن آمد و ضمن خوشامدگویی و تشکر از اساتید اظهار داشت: روز شنبه، شانزدهم تیرماه ۱۳۹۷، در یکی از جلسات تألیف لغت نامه بزرگ فارسی، استاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی در جمع مؤلفان مؤسسه لغت نامه دهخدا حضور بهم رساندند. در میانه گفتگوها، دکتر شفیعی بر لزوم معرفی و شناساندن مؤلفان و همکاران لغت نامه دهخدا تاکید کردند. من نیز یکی از شنوندگان سخنان استاد بودم که ناگهان مخاطب ایشان قرار گرفتم و تا به خود آمدم، دیدم انجام این طرح بر عهده من گذاشته شد. استاد با اصرار گفتند: «این کار فقط از عهده فلانی برمی آید.» من، شرمنده از لطف و عنایت استاد و ناآگاه از گستره کار، تکلیف ایشان را پذیرفتم و اینگونه بنیاد این کتاب گذاشته شد.
وی سپس به پیشینه پژوهش و منابع آن اشاره نمود و اضافه کرد: زنده یاد دکتر محمد معین در مقدمه لغت نامه دهخدا، که در سال ۱۳۳۷ با عنوان جزوه ۴۰ لغت نامه انتشار یافت، علاوه بر شرح حال و مروری بر آثار دهخدا، یادداشت های پراکنده مؤلفان و همکاران تألیف لغت نامه را در دو دسته مجموعه ۶۷ نفر در حد یکی دو سطر معرفی کرده است. شادروان دکتر سید محمد دبیرسیاقی در تکمله مقدمه، که در سال ۱۳۵۹ در قالب جزوه ۲۲۲ (آخرین جزوه لغت نامه) انتشار یافت، سرگذشت لغت نامه دهخدا را به تفصیل نوشت و فهرستی با عنوان «همکاران و دستیاران دهخدا و اعضاء لغت نامه» ارائه داد. آثار دیگر دبیرسیاقی، هر کدام منبع دست اول پژوهش درباره ی دهخدا به شمار می روند. همچنین، ایشان آثار پراکنده دهخدا را جمع آوری کرد و تعدادی از اسناد و نامه های وی را منتشر نمود. پژوهش های زنده یاد ایرج افشار درباره ی نامه ها و اسناد دهخدا در شماره های مختلف مجله «آینده» و بعد از آن در مجموعه ای با عنوان «نامه های سیاسی دهخدا»، آثار ولی الله درودیان، کتاب شناسی و مجموعه های مقالات منتخب، و پژوهش کامیار عابدی با عنوان «صور اسرافیل و علی اکبر دهخدا» در پیشینه این کار درخور ذکرند.
نبود اطلاعات و سرنخ درباره ی همکاران لغتنامه و یکی از مؤلفان
میرشمسی اظهار داشت: درباره ی روش مطالعه و دشواری های آن به تفصیل در مقدمه کتاب سخن گفته ام و در اینجا تکرار نمی کنم. فقط می گویم که درباره ی چند تن از همکاران و یک تن از مؤلفان، اطلاعات درخوری در کتاب نیامده است، چونکه هیچ سرنخی برای شناخت آنان، همچون آگاهی از نام و اصلیت آنها، به دست نیامد. امید دارم با نقدها و گوشزدهای صاحب نظران، این نقیصه و کمبودها و لغزش های احتمالی دیگر در چاپ بعدی برطرف شود.
شروع همکاری و یادبود مؤلفان و همکاران
او در ادامه اضافه کرد: من در سال ۱۳۸۵ به جمع مؤلفان لغت نامه بزرگ فارسی پیوستم، که حدودا همزمان با بیماری دکتر شهیدی و مهاجرت دکتر دبیرسیاقی به قزوین بود. بعد از آن، شاهد درگذشت دکتر سید جعفر شهیدی در سال ۱۳۸۶، استاد عباس دیوشلی در سال ۱۳۸۸، دکتر حسن احمدی گیوی در سال ۱۳۹۱، دکتر جواد درهمی در سال ۱۳۹۵ و دکتر محمد دبیرسیاقی در سال ۱۳۹۷ بودم. روان همه مؤلفان و همکاران درگذشته قرین آرامش و نامشان گرامی باد. بعلاوه، در این سال ها شاگرد و همنشین چند تن از مؤلفان لغت نامه بودم، دکتر حسن انوری_پیشتر در دوره تألیف فرهنگ سخن و بعد در لغت نامه_، استاد رسول شایسته، دکتر سعید نجفی اسداللهی که امروز متاسفانه به جهت کسالت از دیدار این هر دو عزیز محرومیم، و دکتر غلامرضا ستوده _که چندی است به جهت کهولت خانه نشین هستند_ و دکتر علی اشرف صادقی که در دو سه سال اخیر در دوره فترت مؤسسه لغت نامه دهخدا در فرهنگستان، افتخار شاگردی و همکاری با ایشان را داشتم. همین طور باید یاد کنم از دو تن از مؤلفان مقیم خارج از ایران، دکتر محمد استعلامی و دکتر جلیل دوستخواه. سایه همه این بزرگواران بر سر ادب و فرهنگ این آب و خاک مستدام باد. از زمان شروع تألیف کتاب تا انتشار آن، متاسفانه دو تن از مؤلفان لغت نامه، استاد عبدالله انوار و استاد احمد سمیعی، و دو تن از همکاران تألیف، آقای ستار آل بویه و دکتر محمود مدبری را از دست دادیم. یادشان گرامی و نامشان جاودان باد.
مؤلف کتاب در آخر مراتب سپاسگزاری خود ار همکاران و سخنرانان و حاضران در مراسم را اظهار داشت و اظهار داشت: از دکتر حسن انوری، استاد کاوه بیات، استاد کامیار عابدی، دکتر احمدرضا قائم مقامی و استاد رسول شایسته (که با پیام تصویری شاگردنوازی کردند)، دکتر بهرام پروین گنابادی که با لطف، گرداننده جلسه امروز بودند، مهندس بهرام فیاضی (مدیر فرهیخته نشر قطره) و همکارانشان، اکرم سلطانی، مهدی تجلی، علیرضا شاه محمدی و مهناز بیگی که در برگزاری این برنامه صمیمانه مرا یاری دادند، و همین طور از همکاری و همراهی دکتر محمود بیجن خان رییس محترم مؤسسه لغت نامه دهخدا سپاسگزارم.
یادبود دهخدا، که خانه اش مدرسه شد
میرشمسی در آخر سخنانش به تلاش دهخدا اشاره نمود و اظهار داشت: در اینروزها بیش از پیش به روزهایی فکر کردم که دهخدا برای ادامه تألیف لغت نامه و گذران زندگی اش، مجبور شد در فاصله سالیان ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۴، سیزده مرتبه، گاه شش دانگ، گاه سه دانگ و حتی نیم دانگ از خانه اش را بصورت بیع مشروط به بانکها و افراد مختلف بفروشد و در قبال آن پول بگیرد و سر موعد بپردازد. در سال ۱۳۲۴، از پرداخت ۶۷۰ هزار ریال در ازای سه دانگ خانه درماند و طلبکاران درحال حراج خانه بودند که بنا بر مصوبه مجلس، وزارت فرهنگ خانه اش را خرید تا پس از مرگش بر جای آن مدرسه ای به نام او بسازد. مدرسه ساخته شد، ولی نام دهخدا را بر آن نگذاشتند. به فکر دوران هرمان دهخدا در سالیان پایان عمرش افتادم، روزها و ماه های بعد از کودتای ۲۸ مرداد و سقوط دولت دکتر مصدق. دهخدا آن چنان مغضوب واقع شد که خیلی از استادان و افراد سرشناس آن روزگار، به خاطر حفظ جایگاهشان، در مراسم خاکسپاری و ختم شرکت نکردند. برخلاف نظر استاد کاوه بیات، به گمان من دهخدا قدر ندید.
او از حاضرین خواست تا دقایقی به احترام دهخدا بایستند و او را تشویق کنند. در آخر و با حضور اساتید حاضر در سالن کتاب دهخدا و لغت نامه رونمایی گردید.
منبع: blackblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب