ابراهیم متقی:
سازش و انعطاف در روابط بین الملل به امتیازخواهی بیشتر منجر می شود
به گزارش بلک بلاگ استاد دانشگاه تهران اظهار داشت: اگر سازش کردی اگر انعطاف داشتی فشار طرف مقابل بر تو افزایش می یابد. انعطاف، نشانه ضعف است و چون موازنه قدرت بهم خورده است طرف مقابل امتیاز بیشتر می خواهد.
به گزارش بلک بلاگ به نقل از مهر، در یکصدمین سالگرد کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، به همت پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، همایش نیم روزه «پس از یک قرن؛ واکاوی کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹» با حضور و سخنرانی اساتید برجسته، یکشنبه ۳ اسفندماه به صورت مجازی اجرا شد. ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن سخنان وی را می خوانید؛
در ایران به کودتای ۱۳۳۲ از این زاویه توجه می شود که ترومن دمکرات رفت آیزنهاور جمهوری خواه آمد و یک کودتایی به مشارکت انگلیس شکل گرفت. ولی به کودتای ۱۲۹۹ از این زاویه نگاه نمی گردد که ویلسون می رود و ساخت اجتماعی و فضای اجتماعی آمریکای پس از جنگ اول جهانی تغییر پیدا می کند، ساخت قدرت در حوزه سیاست بین الملل تغییر پیدا می کند و زمینه برای شکل گیری کودتای ۱۲۹۹ به وجود می آید. اثبات کردن اینکه کودتا برای فضای اجتماعی و سیاسی ایران سالهای اوایل قرن بیستم یا اواسط قرن بیستم یک محور خارجی دارد امر ساده ای است. مساله ای که وجود دارد این است که چه نسبتی بین قدرت بازیگرانی مثل ایران و قدرت های بزرگ وجود دارد و چرخش قدرت در حوزه سیاست بین الملل به چه صورت است؟ واقعیت این است که شکل بندی مسلط سیاست در ایران در قرن ۱۹ و در اوایل قرن ۲۰ برمبنای معادله بازی بزرگ شکل می گرفت. معادله بازی بزرگ مبتنی بر همان معادله مثبت عملی است یا موازنه مثبت کارکردی است. در فضای قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ قدرت های بزرگ محور اصلی تعیین سیاست در ایران بودند. حتی در سال ۱۹۰۷ انگلیس و روسیه برای تقسیم ایران موافقت کردند. این اندیشه وجود داشت که: IRAN is too big که امروز هم اسرائیلی ها و آمریکایی ها نسبت به آن توجه دارند.
یک بحثی را حضرت آقا داشتند و آن این بود که غربی ها با قدرت ما مشکل دارند، با نظام سیاسی کاری ندارند. شما یک نظام سیاسی داشته باشید ولی قدرت نداشته باشید. یک نظام سیاسی اسلامی داشته باشید اما سازشکار باشید. یک نظام سیاسی اسلامی داشته باشید اما تابع معادله موازنه قدرت در نظام جهانی باشید. در آن شرایط فشاری وجود ندارد، چون خود به خود ما بر روی خودمان فشار ایجاد کردیم و خودمان از خودمان قدرت را سلب کردیم. در سال ۱۹۰۷ انگلیسی ها و روس ها می خواستند ایران را تقسیم کنند برمبنای همان فضای اینکه این کشور یک جایگاه ویژه ای می تواند در ژئوپلتیک جدید داشته باشد. در سال ۱۹۱۵ مجدداً همین توافق انجام شد.
نکته جالب توجه اینجاست آمریکا در این دوران یک بازیگر در حال ظهور است. مدل و منشش با سیاست های استعماری و مستعمراتی انگلیس و روسیه متفاوت می باشد. بحث اصلی آمریکا این است که این چرخه اقتصاد سرمایه داری باید به شکلی بچرخد که کشورهایی که از قابلیت لازم برخوردار می باشند بتوانند مرکزیت توسعه اقتصادی را در محیط منطقه ای داشته باشند. همین مدل را آمریکایی ها در قرن نوزده در چهارچوب دکترین مونروئه در امریکای جنوبی به کار گرفته اند.
آمریکا یک قدرت نوظهوری بود که در موج دوم انقلاب صنعتی که مربوط به دهه ۱۸۹۰ بود و مبتنی بر موتورهای درون سوز، موقعیت راهبردی خودرا ارتقا داده بود. آمریکا دیگر از پوسته مونروئه خارج شده بود. جنگ با اسپانیا در سال ۱۸۹۹ در دوران ریاست جمهوری مک کینلی یک ماموریت جدیدی را برای آمریکایی ها ایجاد کرد. ماموریت جدید حضور در دریاهای جهان بود. بنا بر این است که هنوز بیشتر مشاورین امنیت ملی آمریکا ژنرال های نیروی دریایی اند. در ایران تقدم بر نیروی زمینی است و آن زمانی که احترام می گذاشتند اگر درجات نیروی زمینی و هوایی و دریایی درجات ثابت بود، یک نیروی زمینی در ایران جایگاه مسلط دارد. در آمریکا این جایگاه و اولویت را نیروی دریایی دارد. چرا؟ چون تفکر جهان گرایی و توسعه قدرت آمریکا را نیروی دریایی تحقق می بخشد.
بر این اساس است که می بینیم ساخت نظام بین الملل در زمان جنگ اول جهانی دگرگون می شود. بازیگر نوظهوری می آید، نخستین کاری که می شود این است که قبلاً نظام جهانی را نظام جهانی نمی گفتند، به آن نظام اروپایی می گفتند. امریکا در جنگ جهانی اول حمایتش منجر به پیروزی انگلیس و فرانسه می شود. ژاپن در شرق آسیا می تواند ظهور قوی داشته باشد قبلاً روسیه را هم در جنگ شکست داده بود. جنگ ژاپن مقابل روسیه و شکست روسیه یکی از اهداف ژئوپلیتیکی ایالات متحده بوده است. یعنی در زمینه بین المللی علاوه بر اینکه ساخت اجتماعی تغییر پیدا می کند و نیروهای اجتماعی دگرگون می شود، ساخت بین الملل هم در یک فضای دگرگونی قرار دارد. شکل بندی اقتصاد سرمایه داری هم از دوران گرفتن امتیازهای سرزمینی و امتیازهای مستقیم دوره بازی بزرگ تغییر پیدا می کند. اقتصاد سرمایه داری پیچیده تر می شود کنترل غیرمستقیم تر می شود. هر چقدر اقتصاد سرمایه داری اندیشه لیبرالیسمی پیچیده تر می شود، حکمرانی پیچیده تر می شود. کنترل بازیگران هم در فضای مربوط به کنترل پیچیده قرار می گیرد، غیرمستقیم می شود.
در این فضا هست که انقلاب ۱۹۱۷ روسیه شکل می گیرد، ایالات متحده با آنکه خودش در سال ۱۷۷۶ یک انقلاب داشت با انقلاب فرانسه پیوند داشت، تفکر انقلاب را در چهارچوب شکل بندی های استعماری انگلیس می پسندید اما وقتی که در نظام جهانی نقش پیدا می کند، با انقلاب تعارض پیدا می کند. بدین سبب با روسیه در فضای تعارض قرار می گیرد، اتحاد شوروی را تا سال ۱۹۳۳ یعنی شانزده سال پس از انقلاب روسیه به رسمیت نمی شناسد. در سال ۱۹۳۳ هم به این علت به رسمیت می شناسد که در آلمان موازنه قدرت را احساس می کند دارد تغییر پیدا می کند و یک سوسیال ناسیونالیسم جدیدی وارد فضای قدرت می شود. تاریخ مستند روابط ایران و آمریکا را بخوانیم می بینیم آمریکایی ها با تقسیم ایران در سال ۱۹۰۷ مخالفت جدی می کنند.
این احساس را نداشته باشیم که فقط نیروی اجتماعی در داخل کشور نقش آفرین است. فضای سیاست بین الملل هم یک نیروی قوی تاثیر گذار است که هم معادله قدرت بازیگران نظام جهانی را به صورتی تعریف و تبیین می کند و هم اینکه بر معادله داخل کشور هم موثر است. تبیین سیاسی و ساختاری بدون تبیین اندیشه سیاسی، جامعه شناسی سیاسی و حوزه سیاست بین الملل نمی تواند بقول رهبری اتقان یا جامعیت لازم را داشته باشد.
در ایران اندیشه سیاست بین المللی ضعیف است. به همین دلیلی ناآرامی های اجتماعی و آشوب در ایران را کسی درک نمی نماید. یک عده بحثشان این بود که کروبی و میرحسین موسوی مهره انگلیس یا آمریکا هستند. من این را قبول ندارم ولی کاری کردند که با سیاست آنها هماهنگ بوده است. آنها می خواستند جامعه ایران از درون ضعیف بشود و این مساله را همین کارگزاران شکل دادند. کارگزار باید بصیرت داشته باشد. بصیرت ترجمه رشنالیسم در ادبیات سیاسی و حوزه روابط بین الملل است. همان شاخص ها را هم دارد.
بنابراین بحثی را که باید به آن توجه داشت این است که ساختار نظام بین الملل در فضای تغییر قرار می گیرد. جنگ جهانی اول آمریکا را قدرتمند می کند. در سال ۱۹۱۹ همه به بحث وثوق الدوله، آیت ا… مدرس، مجلس را با آن قرارداد تحت الحمایه ای به آن می پردازند. اما به اینکه آمریکا با قرارداد ۱۹۱۹ مخالفت دارد، توجه ندارند. مخالفت آمریکا نه به خاطر ایران، بلکه به خاطر معادله موازنه قدرت بود. رزولت در ۱۹۴۳-۱۹۴۴ می گوید مدل کنش ارتباطی ما با ایران می توانست سرمشق سایر کشورهای جهان باشد. و بنا بر این است که هندرسون و شوارتسکوف به ایران می آیند. ارتش ایران، ژاندارمری ایران و اقتصاد ایران بر طبق شکل بندی جدید اقتصاد سرمایه داری که ما آنرا استعمار جدید می نماییم.
دورانی که تأثیر به جا می گذارد و معادلات اقتصادی این نیروی تعیین کننده در معادلات سیاسی است. بدین سبب این فضاها شکل می گیرد اتحاد شوروی هم دارد قدرت پیدا می کند، اینجاست که تفکر دولت قوی در ایران پیدا می شود. دولت قوی تفکرش، تفکری است که مورد پذیرش آمریکایی ها قرار می گیرد. درکودتای ۱۲۹۹ محوریت را انگلیسی ها و حمایت را آمریکایی ها دارند. در کودتای ۱۹۵۳ محوریت را آمریکایی ها دارند و قابلیت را انگلیسی ها در اختیارشان قرار می دهند. و هر دو هم در نخستین سال به قدرت رسیدن یک رئیس جمهور جمهوری خواه است که تفکر ژئوپلیتیکی اش متفاوت می باشد. آیزنهاور تفکر ژئوپلیتیکی اش با ترومن متفاوت بود. تفکر ژئوپلیتیکی ترومن، مکیندری بود. تفکر ژئوپلیتیکی آیزنهاور اسپایکمنی بوده است. ترومن قلب زمین را در اروپا می دید، اسپایکمن مساله اصلی ریملند (حوزه های حاشیه ای) را می دید. نکته ای که وجود دارد اینست که انگلیس هنوز قدرت دارد ولی قدرتش در زمان کودتا قدرت منحصر به فرد نیست، چرا؟ چون سه اقدام قبلی که می خواست انجام دهد ۱۹۰۷، ۱۹۱۵ و ۱۹۱۹ با مخالفت آمریکایی ها روبه رو شد. انگلیس در جنگ جهانی اول درست است که پیروز شد ولی قدرت نسبی اش کاهش پیدا کرد. در نتیجه از این دوران تاریخی به بعد دولت قوی در ایران است. این دولت قوی هست که ریشه اش یک ریشه ی کنترل اتحاد شوروی است، دولت قوی ریشه اش کنترل تحول اقتصاد سرمایه داری است.
جمع بندی من به این صورت است که کودتای ۱۲۹۹ در ایران همزمان بود با تغییراتی که در شکل بندی های ساختاری نظام بین الملل رخ داد و همین وضعیت را ما در سال ۱۳۳۲ می بینیم که جنگ سرد شتاب بیشتری در روابط قدرتهای بزرگ پیدا می کند. حداقل در سال های ۱۳۳۲- ۱۳۳۵ که کنگره بیستم حزب کمونیست شوروی و آن تز همزیستی مسالمت آمیز مطرح می شود. بدین سبب کودتا و تحول در ایران و هر مساله ای که شکل می گیرد یک بعد روابط و سیاست بین الملل هم به آن توجه داشته باشیم. اگر رضاشاه غافلگیر شد در سال ۱۹۴۱، اگر مصدق در سال ۱۹۵۱ غافلگیر شد، به سبب نادیده گرفتن سیاست بین المللی و تناسب با موازنه قدرت بود. هیئت مدیره نظام جهانی در دوران های مختلف سیاستشان به آسانی با هم هماهنگ می شود. همان گونه که روسیه و چین شش قطعنامه را در فاصله سه سال تصویب کردند و این یک مسئله جدی است. ما چه باید بکنیم:
۱- مساله قدرت سازی به جهت اینکه موازنه قدرت را باید برمبنای معادله خودمان و نقش خودمان تغییر بدهیم.
۲- درک دقیق از سیاست بین الملل مهم می باشد. تفکر آقای روحانی و آقای ظریف این بود که جنگ می شود. این اشتباه بود. نه آرایش نظامی جهانی مبتنی بر جنگ بود و نه این گفتارها و ادبیات سیاسی نشانه های جنگ را داشت.
کشوری که به بازدارندگی نسبی برسد و از بازدارنگی خودش حفاظت کند امنیت بیشتری دارد. اما اگر تفکر آنی باشد که وزیر خارجه کشور در سال ۱۳۹۲ در ۱۶ آذر در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بگوید ما شش ساعت بیشتر در مقابل آمریکا نمی توانیم مقاومت نماییم. این طبیعی است که فشارها مقابل ما افزایش می یابد. در سیاست بین الملل مرشایمر می گوید اگر سازش کردی اگر انعطاف داشتی فشار طرف مقابل بر تو افزایش می یابد. نه اینکه طرف مقابل بگوید چون انعطاف داشته و آدم خوبی است من هم انعطاف داشته باشم، بلکه به این علت که انعطاف، نشانه ضعف است و چون موازنه قدرت بهم خورده است طرف مقابل امتیاز بیشتر می خواهد.
منبع: بلك بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب