یادداشت مدیر مركز تحقیقات فارسی- دهلی نو؛
دشمنان این زمانه فردوسی و شاهنامه
بلک بلاگ: درس استاد طوس به ما فرزندان ایران جز مهر و دوستی و همدیگر پذیری چیزی نیست، در این زمانه دشمنان فردوسی و شاهنامه کسانی حقیقت را در پس پرده ای از عصبیت قومی پنهان می کنند.
گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی: قهرمان سلیمانی، مدیر مرکز تحقیقات فارسی- دهلی نو در یادداشتی بمناسبت روز بزرگداشت فردوسی به مساله مهمی در رابطه با شاهنامه و فردوسی می پردازد:
تراژدی داستان عظمت های روحی و معنوی است که در کشاکش های زندگی آدمی را به چالش می خواند و توانایی اعجاب انگیز انسان را در میانه رخدادهای زندگی بیان می کند. شاهنامه داستان همین وجه از زندگی ما ایرانی ها است. در بین شاهکارهای ادب فارسی هیچ کتابی وجود ندارد که به جامعیت و گستردگی شاهنامه این وجه از حیات جمعی ایرانی ها را روایت کند. شاهکارهای کم نظیر دیگر عموماً شناختی فردی و درکی شخصی از زندگی را روایت می کنند و کمتر بیان کوشش های جمعی است. پیداست که برای درکی درست از حیات کلی ایرانی ها یکی از سرچشمه های اصلی باید به مطالعه گرفتن شاهنامه باشد و فهم آن چه از خلال این حماسه عظیم بشری حاصل می شود. حذف یا تحریف این منبع بزرگ معرفت ایرانی به معنای شناختی نادرست و تصویری مخدوش از ایران، ایرانیت و انسان ایرانی است.
اهمیت شناخت درست شاهنامه
اهمیت شناخت درست این متن که بازتاب دهنده روح جمعی است، خیلی مهم است. ناشناخته ماندن آن به معنای محرومیت یک ملت از سرچشمه های معنوی وجود خود است و بد شناختن آن به معنای حرکت در مسیری خلاف بردارهای اجتماعی و حقیقت های وجود تاریخی و فرهنگی. خسرانی که از این شناخت مخدوش حاصل می شود بسیار جدی است چونکه تنظیم درست روابط اجتماعی را ناممکن و پیوستگی ملی را خدشه دار می کند. در یکصد سال قبل ما تا حد زیادی به شاهنامه و خداوندگار آن ادای دین کرده ایم. مجاهدت های علمی بزرگانی چون: فروغی، مجتبی مینوی، یغمایی، محمد امین ریاحی، رواقی، دبیرسیاقی، مسکوب، قریب، یاحقی، خالقی مطلق و اسلامی ندوشن و… و گروهی از مستشرقان پرمایه، توانست درکی درست از این کتاب سترگ به دست دهد و اقبال به این کتاب بسیار زیاد شد.
اما در کنار این گروه از شاهنامه شناسان هم بودند و هستند جماعتی که در این سال ها تمامی هم خویش را صرف عرضه تصویری باژگونه از شاهنامه کرده اند. موج جریان های ملی گرایی افراطی در جهان طی ده های اخیر و همصدا شدن حکومت های مستقر در ایران با این موج ها، باعث شد که این جریان غوغا بتواند طرفدارانی برای خود دست و پا کند و همراه با موج های جهانی بر جامعه ایران تاثیر بگذارد. یکی از منابع اصلی رجوع این گروه برای تبیین ایده ها و آرمان ها و ارزش های خود، شاهنامه استاد طوس است. آنان با جعل های فراوان، گزینش های نامرتبط، تفسیرهای غیرواقعی و تحریف های بسیار به سند ملی فرهنگ و هویت ایرانی دست اندازی کردند. جماعت غوغا در این تلاش خود هم به شاهنامه و فردوسی ستم کرده و می کنند و هم همبستگی ملی را خدشه دار نموده اند و هم چهره ای مخدوش و دروغین از فرهنگ ایران عرضه می کنند.
سرگذشت فردوسی و بار سنگین تاریخی بر وجدان فارسی زبانان
داستان ما و شاهنامه داستان غم انگیزی است. در دوره حیات، فردوسی با عسرت و تنگدستی روزگار گذراند و زندگی خویش را وقف تجدید بنای عظمت ایران کرد و در ازای آن حیات جاودانه خویش را در زمینه حیات فرهنگی و اجتماعی ایران زمین، به دست آورد. او که در حادثات زمانه خود همه چیز را در پای این مجاهدت فرهنگی صرف کرد اما قدری ندید و روزگاری که چشم بر جهان فروبست، برای به خاک سپردن او هم، خانواده اش مرارت تحمل کردند. وجدان جمعی ما در ذهن و ضمیر افسانه پرداز خود، قرن ها بعد از مرگش برای او و دخترش افسانه ساخت، هنوز هم بعد از گذشت هزار سال همان افسانه را تکرار می نماییم و شرمساری تاریخی خویش را در پیشگاه آن فرزانه بزرگ با محکوم کردن سلطان محمود و داستان سرایی در مورد دختر او جبران می نماییم. سنگینی بار گناهی که هزار سال پیش در حق فردوسی روا داشته ایم هنوز بر دوش وجدان جامعه فارسی زبان سنگینی می کند.
اما آن چه آن روز شاعر بزرگ حماسه سرا همه هستی خویش را به پای آن ریخت، ما تقریبا در حافظه جمعی خود به فراموشی سپردیم. در آثار مکتوب زمانه استاد طوس سخنی از کار شگفت او نرفت اگر هم اشاره ای شد، تعریضی بود بر کار او. آن چه حالا از میراث او به دست ما رسیده نسخه هایی از شاهنامه است که دو قرن بعد از تاریخ سرایش حماسه ملی تحریر شده اند. او رفت و کتابش با همه بی مهری ها ماند و به دست ما رسید. اعجاب انگیز اینکه در سال ها و دهه های حیات فردوسی کتابی جامع که داستان حیات جمعی ملت ایران را از سپیده دم تاریخ _عصر اسطوره_ تا دوران تاریخی، که خداوند شاهنامه خود شاهد آن بود، روایت کند، نوشته یا سروده نشد، اگر هم شده، شوربختانه به دست ما نرسیده است.
روایت هنرمندانه فردوسی، گزارشی از تاریخ و فرهنگ و فراز و فرودهای حیات مردم ایران
او روایت خویش را در مجموعه در هم تنیده ای از عوامل انسانی و جغرافیایی و فرهنگی به دست می دهد و پیچیدگی هزار توی فرهنگ این ملت را با هنرمندی تمام روایت می کند. در این چشم انداز وسیع زمانی و مکانی، این ملت با مجموعه ای از دشواری ها و فرصت ها و توانمندی ها و ناتوانی ها همراه بوده است و با فراست و کوشش توانسته حضور خویش را بعنوان یکی از معماران فرهنگی جهان در کتاب روزگاران ثبت کند. آن چه او خوانده و شنیده بود، روایت هایی پراکنده بود که کوشید به آنها نظمی ببخشد و گزارشی از بازمانده تاریخ و فرهنگ و فراز و فرودهای حیات مردم این سرزمین به دست دهد.
کتابش را با داستان آفرینش انسان شروع کرد همچون دیگر روایت های آن روزگار از حیات اجتماعی و فرهنگی. مردم این سرزمین که همانند دیگر اقوام برای زیستن در چارراه حوادث جهان، بسیار کوشش ها کرده اند و در جریان صیانت از این فرهنگ و این سرزمین مرارت ها کشیده اند. ایرانی ها هم همچون دیگر ابناء بشر از گوشت و پوست و خون و احساسات و تعقل ساخته شده اند. عشق می ورزند و دشمنی می کنند. سیلی خورده اند و سیلی زده اند، کشته اند و کشته شده اند اما مهم اینست که در کشاکش روزگار، این ملت رفتار غالبش معدلی قابل قبول، از نوع دوستی و محبت و همسازی بوده است، اگر متفرعنانه نگوییم بهترین، می توانیم ادعا نماییم در زمره بهترین ها بوده است.
زندگی ای بنا شده بر نور و سرود و گرمی، در تاریک ترین ادوار تاریخ بشری
کاستی های زندگی و رفتارهای فرهنگی و اجتماعی ما هم کم نبوده است. بسیار به روی برادر خود شمشیر کشیده ایم، فراوان بر بزرگی های فکری و فرهنگی چشم بسته ایم، تبانی با دشمنان در بین ملت ما در طول تاریخ کم نیست، گاه بر غارت و ستم چشم بسته ایم و مروت و مهربانی را حتی در حق نزدیک ترین کسانمان، دریغ کرده ایم، در قحط سال انسانی گاه با نامردمان هم صدا شده ایم و… این رفتار عمومی جوامع بشری است. اما فضیلت های اخلاقی و فرهنگی مردم این سرزمین بدان اندازه قدرتمند و جدی و کهن و ریشه دار بوده اند که این لغزش ها و خطاها در کنار این عظمت های روحی و معنوی چندان به چشم نمی آید. چرا بیاید؟ در تاریک ترین ادوار تاریخ بشری این ملت، زندگی خویش را بر نور و سرود و گرمی بنا کرده است و زندگی ای که با نور و سرود و گرمی ارتباط نداشته باشد، نسبتی با حیات والای انسانی ندارد، رنگ و بوی اهریمنی دارد. پیوستگی حاکم و مردم بدان اندازه عمیق بوده که حتی فکر ناخوشایند و ناستوده، تنها فکر، نه عمل_ در زندگی خویش را نشان می داده تا چه رسد به عمل.
فرجام جهان روشنی و گرمی است
اهریمن خویی حاکمان گر چه دیرپای است اما از دریچه عبور زمان رونده است و نابود شدنی. در بین خطرناک ترین جماعت دشمنان هم همواره سوسوی روشنی میتوان دید، حتی اگر دشمن همیشگی ایران باشد میتوان فروغی را در این دیولاخ بی رحم و ناپیدا کران یافت که نشان از خردمندی و حکمت انسانی دارد. اهریمن خویی حاکمان و دشمنان گر چه دیرپای است اما از دریچه عبور زمان، رونده است و نابود شدنی. هیچ ستمی پایدار نمی ماند حتی اگر ستم ضحاک باشد با حضوری هزار ساله در پهنه تاریخ اساطیری ایران. چونکه فرجام جهان روشنی و گرمی است و آدمی در تلخ ترین شرایط هم می تواند دریچه ای بر روشنی بگشاید. چه درس امید آفرینی میتوان از این رویداد تباه گرفت.
در همین دربارهایی که فره ایزدی از آنها گریخته و پدر بر پسر راه می جوید، سیمای مادری را میتوان دید که عزای فرزند جوانش چنان تاب از او می رباید که در کنار نعش فرزند، به استقبال مرگی دردناک و خود خواسته می رود. در کشاکش دربار پردسیسه و سرشار از شهوت و قدرت، جوانی رمز و نماد پاکی است و دختری از درون تباهی دربار دیگر بیرون می آید که نمادی از زلالی و وفاداری و عشق است در زمانه ای که خشم و خشونت از در و دیوار می بارد مهربانی و عشق از عمق تباهی سر به درمی آرد. این کتاب گزارش حیات مردم برگزیده این مرز و بوم است از شاه_ موبد گرفته، تا شاه و موبد و پهلوان و خانواده های شاهی و حکیمان و فرزانگان و در حاشیه زندگی توده مردم.
رستم، تجسم ایران در کالبدی انسانی با همه فرازها و فرودهای یک انسان
در میان پهلوانان شاهنامه هیچ یک جایگاه رستم را ندارند. نام او با نام ایران عجین است. تمام عمر طولانی بزرگ ترین پهلوان شاهنامه درحال و هوای دفاع از مجد و عظمت ایران سپری شده است و هیچ یک از شخصیت های شاهنامه چنین حضور دیرپا و افتخارآفرینی در حماسه ملی ایران ندارند. اما همین قهرمان بلامنازع در متن حماسه ملی، نه انسان کامل، بلکه کاملا انسان است با همه فرازها و فرودهای زندگی یک مخلوق. اما آن چه اینروزها بر فردوسی و کتابش می رود در مواردی بسی بی رحمانه تر و ستمگرانه تر از روز گذشته است. روایت این همه تناقض های زندگی را به طور عمده باید از متنی جستجو کرد که در ده های اخیر مورد دستبرد معنایی بسیار واقع شده است و دروغ ها بر خداوند شاهنامه بسته اند که هر عاقلی در درک و تطبیق این روایت دروغ با متن شاهنامه درمی ماند. این که مدافعان ایرانی پاک و نژاده، کوچک ترین کاستی و نقصی را در انسان برتر خود -که لابد آریایی خالص است_ نمی بینند و نمی پسندند، با داستان زندگی بزرگ ترین قهرمان دوره پهلوانی شاهنامه در تعارض است. آن چه این سال ها در فضایی اکنده از فروغ و روشنی نشان می دهند تماماً دروغ و تاریکی است و ماخوذ از شاهنامه نیست.
رستم در زندگی طولانی خود دست به اعمالی زده که به ندرت یک انسان معمولی انجام می دهد چه رسد به نخبگان و برگزیدگان فردوسی که خود خداوندگار شاهنامه است می گوید: دل نازک از رستم آید به خشم. رستم با دست خود فرزند خویش را می کشد، در این تراژدی غم بار رفتار رستم در عدم افشای هویت و نام خود و سرسختی وی در برخورد با فرزند جوان و نام جوی، مایه حیرت است. استاد طوس در ماجرای مرگ سهراب به دست رستم با همه پافشاری که برای شناخت از طرف سهراب انجام شد، با پنهان کاری و بی عاطفگی خود تراژدی هولناکی را رقم زد که جگر سوز است و خداوند سخن، تأثر خویش را از این ماجرا بدینگونه بیان می کند:
جهانا شگفتی ز کردار تست
هم از تو شکسته هم از تو درست
ازین دو یکی را نجنبید مهر
خرد دور بد مهر ننمود چهر
همی بچه را باز داند ستور
چه ماهی به دریا چه در دشت گور
نداند همی مردم از رنج و آز
یکی دشمنی را ز فرزند باز
همین پهلوان بزرگ در جنگ با اسفندیار گرفتار پهلوانی روئین تن می شود که در جنگاوری نه تنها از پهلوان شاهنامه چیزی کم ندارد بلکه در جنگ چنان چالاک قدرتمند است و روئین تنی هم او را مدد می کند که قهرمان شاهنامه را بر آن می دارد که از جنگ با او روی بگرداند:
سپاسم ز یزدان که شب تیره شد
در آن تیرگی چشم او خیره شد
برستم من از چنگ آن اژدها
ندانم کزین خسته آیم رها
چه اندیشم حالا جزین نیست رای
که فردا بگردانم از رخش پای
به جایی شوم کو نیابد نشان
به زابلستان گر کند سرفشان
سرانجام ازان کار سیر آید او
اگرچه ز بد سیر دیر آید او
او انسان است با خوی و خیم انسانی. در نبرد با تورانیان خون های بسیار از مردمی بر زمین می ریزد که گناهی ندارند و در میانه جنگ چنان خشم می گیرد که خشونت جنگ و جنگاوری و انتقام جایی برای عطوفت و مهر نمی گذارد. در ماجرای گرفتار شدن سرخه فرزند افراسیاب، جوشش این خشم و بی رحمی را میتوان دید که پهلوان بزرگ دستور مرگی فجیع را می دهد. مرگی چون مرگ سیاوش که جهان فرهنگی ما از عصر کیانیان تا کنون هنوز عزادار آن است و درد این داغ هیچگاه فروکش نکرده است. وقتی سرخه گرفتار می شود:
به سرخه نگه کرد پس پیلتن
یکی سرو آزاده بد بر چمن
برش چون بر شیر و رخ چون بهار
ز مشک سیه کرده بر گل نگار
بفرمود پس تا برندش به دشت
ابا خنجر و روزبانان و تشت
ببندند دستش به خم کمند
بخوابند بر خاک چون گوسفند
بسان سیاوش سرش را ز تن
ببرند و کرگس بپوشد کفن
آنچه سرخه به طوس مأمور این قتل می گوید برای هر خواننده ای جگرسوز است. او خود جوانی را با سیاوش گذرانده است:
بدو سرخه گفت ای سرافراز شاه
چه ریزی همی خون من بی گناه
سیاوش مرا بود هم سال و دوست
روانم پر از درد و اندوه اوست
مرا دیده پرآب بد روز و شب
همیشه به نفرین گشاده دو لب
بر آن کس که آن تشت و خنجر گرفت
بر آن کس که آن شاه را سرگرفت
طوس با همه نابخردی و شوریده احوالی، بر او رحم می آورد. اما این قهرمان بزرگ عرصه شاهنامه است که دست به خون این جوان می آلاید تا تسلایی باشد بر خشمی که از کین سیاوش غلیان می کند؛ و چشم رحم و مروت را کور کرده است:
دل طوس بخشایش آورد سخت
بر آن نام بردار برگشته بخت
بر رستم آمد بگفت این سخن
که پور سپهدار افگند بن
چنین گفت رستم که گر شهریار
چنان خسته دل شاید و سوگوار
همیشه دل و جان افراسیاب
پر از درد باد و دو دیده پرآب
همان تشت و خنجر زواره ببرد
بدان روزبانان لشکر سپرد
سرش را به خنجر ببرید زار
زمانی خروشید و برگشت کار
بریده سر و تنش بر دار کرد
دو پایش زبر سر نگون سار کرد
بران کشته از کین برافشاند خاک
تنش را به خنجر بکردند چاک
جهانا چه خواهی ز پروردگان
چه پروردگان داغ دل بردگان
عزیزترین خاندان شاهنامه هم عاری از خطاهای انسانی نیستند
همین قهرمان بزرگ و مدافع ایران اسیر حقیقت های زندگی انسانی است و مرگ او بعد از عمری طولانی به دست برادر، بیان کننده اینست که این دوده چون دیگر دودمان های بشری و دیگر آفریدگان انسانی نه تنها اسیر خلق و خوی انسانی است بلکه گاه در رودی از فاجعه خلق و خوی انسانی شناور است که کسی و خاندانی تا این اندازه گرفتار موج های سرکش و نابود کننده این محدودیت های انسانی نشده است. به راستی در سرتاسر حماسه ملی ایران کدام پدر فرزند خویش را به گناه سپیدمویی به صحرا می افکند؟ کدام پسر ایران را رها می کند و برای خواست های خود به دامن توران پناه می برد؟ کدام پدر پسر را می کشد؟ کدام برادر دستش را به خون برادر می آلاید؟ این شگفتی حماسه ملی ایران است که خاندانی این همه در راه خطاهای انسانی، در زمره عزیزترین ها هستند. هنوز بعد از گذشت هزاره ها سوگوار سهرابیم و دوست دار رستم، هنوز رستم را نگهبان این سرزمین می دانیم، هنوز در چشم ما یل زابلی نمونه ارجمند دلاوری جوانمردانه و پاکبازانه است.
هیچ کسی در حماسه ملی برتر همیشگی نیست
دربارهای پر دسیسه و نیرنگ که پدر بر پسر راه می جوید و برادر بر برادر و مادر بر اعضای خانواده، قدرت طلبی بی انتها، بیش خواهی که آخر ندارد، بلاهت و نابخردی در این شاهکار جهانی کم نیست. تراژدی های سه گانه ای که شاکله حماسه ملی ایران را تشکیل می دهد همه در همین ناتوانی انسانی و ضعف اخلاقی انسانی دارد. دگردیسی شخصیت هایی چون جم و گشتاسب در حماسه ملی ایران به معنای این هم می تواند باشد که داوری ما در مورد آدمیان ازلی و ابدی نیست. چه بسیار کسانند که در روزگاری در زمره خوبان و برگزیدگان ا ند و در روزگاری دیگر منفور و ملعون. چهره قدسی شاهان هم در کشاکش با این خصلت های انسانی دگرگون می شود.
هیچ کسی در حماسه ملی برتر همیشگی نیست. از اوج عزت به حضیض ذلت فرو می غلتد و فره از او می گریزد. مقدس بودن به رفتار و عمل است نه با خون و نژاد. کاووس پادشاه بزرگ کیانی بنده خشم و شهوت و سبکسری است. گشتاسب بنده قدرت است و در این حوزه سیری ناپذیر. عطش بی انتها اسفندیار برای دستیابی به قدرت، جز به مرگ فرو نمی نشیند و برای به دست گرفتن قدرت تن به هر کاری و رفتاری می دهد. او روئین تنی است که جنبه های قدسی زندگی را با درآمدن در جامعه داعیان دینی در زندگی خود بسیار برجسته کرده است و همین مبحث هم باعث می شود چشم او را بر حقیقت بسته بماند، به عبارتی او برآمده از متن سنت دین اهورایی است که وجود خود را وقف آموزه هایش کرده است. هیچکس در متن شاهنامه تا بدین اندازه در متن سنت دینی زندگی نکرده و برای نشر تعالیم ماورایی کوشش نکرده اما با این احوال، شگفت این که کسی با او همرای و همدل نیست و از درون این زیستن، آزادگی و مروت حاصل نشده است.
این شگفتی جهان شاهنامه است و درسی است برای آنان که خویش را حق مطلق می انگارند و دیگران را به بندگی و بردگی در آئین خویش می خوانند.
سرمستی از اوهام رنگین و دروغ های بزرگ، با متن شاهنامه راست نمی آید
این همه تناقض در زندگی برگزیدگان حکایت گر اینست که جهان از گذشته هم همین بوده است ملغمه ای از رفتارهای نیک و بد. آمیزه ای از خوبی و بدی، تلفیقی از نیک انجامی و بد فرجامی. این تصویری که راویان دروغ از شاهنامه و زندگی قهرمانان به دست می دهند برداشتی مخدوش و غیر واقعی است که راویان آن اوهام خود را به نام خداوند شاهنامه عرضه می کنند و مریدان خوش باور و نعره زن خود را از اوهام رنگین سرمست می کنند که ایرانی ها نژاده هیچگاه گرد بدی و گناه نگشته اند از آغاز تاریخ در راه راستی بوده اند و آنکه کژ راهه می رود ایرانی نیست. این دروغی بزرگ است نه با متن شاهنامه راست می آید نه با حقیقت های این جهان پر نیرنگ.
روایتی پر غصه از تاریخ زندگی حکومت گرانی پر از دسیسه چینی و نیرنگ
طولانی ترین روایتی که از بستر حقیقت تاریخی بیرون می آید و تقریبا منطبق با تاریخ است، آنجاست که خداوند شاهنامه گزارشی از دوره تاریخی حیات مردم این سرزمین به دست می دهد. از پایان پادشاهی بهمن تا سر انجام کار ساسانیان. آن چه در این بخش آمده، روایتی پر غصه از زندگی است. حکومت گرانی که در دسیسه چینی و نیرنگ هر یک گوی سبقت از دیگری می رباید. پسر پدر را در بند می کشد و هولناک ترین شکنجه ها را بر او روا می دارد و سر انجام می کشد و پسر به دنبال کشتن پدر است. این چرخه مرگ و مرگ تا بدانجا پیش می رود که تمامی خاندان ساسانی در طوفان بنیان کن خشم و خشونت فرزندان ساسان، یکسره نابود می شوند.
اینکه برای ادامه سلطنت در فاصله کوتاهی دو تن از زنان خانواده ساسانی به قدرت می رسند و بر اریکه لرزان پادشاهی تکیه می زنند، بر خلاف روایت های دروغین دشمنان فردوسی از سر احترام به زنان و آزادی آنان و توجه بدان ها در این دوره نیست. کشتار خانوادگی چنان گسترده بوده که مردی باقی نمانده بود که او را به پادشاهی برگزینند. از آنجائیکه بر مبنای سنتی دیر پا، شاه می بایست از خانواده ساسانی باشد، در نبود مرد به واسطه کشتارهای هولناک، به ناچار به سراغ زنان می روند، برای آنان فره مندیی ویژه وجود نداشت بلکه در تنگنای سنت پادشاهی به سراغ این دو زن رفتند و حکومت آنها هم لرزان بود و دیری نپایید که از اریکه قدرت حذف شدند.
دروغ زنان از این روایت خشم و خون و درد -که استاد طوس بیان کرده، مطابق پسند زمانه، دروغی را آذین بسته و به نام روایت تاریخی از زبان فردوسی بزرگ عرضه می کنند. در زمانه هراس و توطئه و دروغ جایی برای این خوش خیالی ها نیست:
حال ستم زمانه می بین و مپرس
از رنگ رخم نشانه می بین و مپرس
احوال درون خانه از من مطلب
خون بر در آستانه می بین و مپرس
تباهی در کشتارهای بی رحمانه خلاصه نمی شود با صدای پیچش بادی در شکم، سرنوشت بزرگ ترین حکیم شاهنامه - بزرگمهر- به فرمان بزرگ ترین و نامدارترین پادشاه ساسانی - خسرو انوشیروان، دگرگون می شود و به دست روزبانان سپرده می شود. در زندان بینایی خویش را از دست می دهد، چون که پادشاه بر او ظنی بیهوده برده است، ظنی که از پیچش بادی در شکم پدید آمده است. به غیر از این که سرنوشت واقعی این حکیم و این پادشاه چیست و این ماجرا چقدر با حقیقت های تاریخی همخوان است، گزارش استاد طوس از سرنوشت بزرگمهر درس عبرت برای همه است؛ برای آنها که به ریشه های زوال ایران می اندیشند و می خواهند بدانند که از شاهنامه چه میتوان آموخت، این کتابی که پایان آن با حسرت و اندوه تمام می شود، چگونه است که در نزد مردم واگویه می شود که: شاهنامه آخرش خوش است. اگر آخر خوشی باشد، پایان همین دوره درد و رنج و تباهی است.
چشم بستن بر گزارش راستین خداوند شاهنامه و برساختن روایتی کژ و کوژ، ما را به بیراهه می برد
برساختن یک گذشته پرفروغ در پرتو دروغ، گشایشی در حیات فرهنگی و اجتماعی مردم این آب و خاک پدید نمی آورد بلکه چشم بستن بر گزارش راستین خداوند شاهنامه و برساختن روایتی کژ و کوژ، ما را به بیراهه ای می برد که فرجام آن تباهی است. چه سود از آرایش دروغین موبدانی که برای آباد ساختن دنیای خود خانه رعیت را در عهد ساسانی خراب کردند و برای شریک شدن در قدرت از هر دسیسه ای فروگذار نکردند. فراخ سینگی و تساهل را تبدیل به تنگ چشمی و حقد و حسد و آزار کردند. هزاران بی گناه را به کام مرگ فرستادند و با همراهی و دشمنی با کس و کسانی در دودمان ساسانی سرنوشتی تلخ و مرارت بار برای این خاندان رقم زدند، مردم را به بیچارگی کشاندند و ایران را به فروپاشی و اضمحلال.
گزارشی که استاد سخن سرای طوس از یزدگرد در هنگام فرار از لشکر عرب ها به دست داده در چشم اهل عبرت نه نشانه شکوه یک پادشاهی، بلکه دلیل روشنی از فروپاشی و اضمحلال یک حکومت است که گرفتار در سرنوشت مصیبت بار خود است. شکوه بر باد رفته ای است که پیش از آنکه عرب های بدون پای افزار، آنرا از پای درآورند در زیر نادانی و ستمگری خود از پای درآمده است. گزارش استاد طوس از این فروپاشی را در ژرف ساخت روایتی باید جستجو کرد که در زیر یک غمنامه پر شکوه پنهان است.
ما ایرانی ها تافته جدا بافته ای از دیگران نیستیم
تور و تورانیان که سراسر بخش پهلوانی شاهنامه داستان رویارویی ایران و توران است از جایی بیرون از این سرزمین نیست. فریدون پادشاه فرهمند شاهنامه قلمرو پادشاهی خویش را بین سه فرزند خود سلم و تور و ایرج تقسیم می کند. دو برادر بر ایرج رشک می برند و برای فرونشاندن خشم خود دست به خون برادر می آلایند و بدین سان جنگ های دیرپای ایران و توران شروع می شود که تا پایان بخش پهلوانی شاهنامه ادامه دارد.
ساده ترین و دست یافتنی ترین دریافتی که از این ماجرای خون بار میتوان داشت اینست که ما ایرانی ها تافته جدا بافته ای از دیگران نیستیم. فرزندان همان پدری هستیم که سلم و تور را تربیت کرده است. پس امکان لغزش و خطا برای ما هم وجود دارد. این خودشیفتگی" نژاد برگزیده" و" قوم برگزیده" نه تنها از روایت استاد سخن بیرون نمی آید بلکه درست در نقطه مقابل کلام اوست. ما چند قرن است که با پسر عموهای خود از پس نفرتی دیرپا سخن می گوئیم و خویش را حق مطلق می پنداریم و پسرعموها را شر مطلق.
رنگین کمان پر تنوع قومی ایران برآمده از رواداری و همزیستی و مداراست
این مرزهایی که در قبض و بسط های جغرافیایی از ترکستان- منطقه ای در دوردست ها در چین امروز تا مرزهای شرقی ایران امروز ادامه دارد، داوری در باره نژادخالص بودن را دشوارتر می کند. حد این ایرانی خالص و ترکستانی خالص بودن کجاست؟ کدام نژاد و کدام منطقه ترک و کدام ایرانی اند؟ این بیماری نارسیسیم و خودشیفتگی نژادی که بر مرکز و غرب آسیا چنگ انداخته، چگونه درمانی دارد؟ این نرگسانگی برای هر یک از اقوام و ملت های این حوزه اندک سودی داشته باشد برای ایران و ایرانی جز مصیبت و خدشه دار شدن وحدت ملی و چهره جهانی، هیچ بهره ای ندارد. رنگین کمان پر تنوع قومی ایران برآمده از رواداری و همزیستی و مداراست. شاهنامه کتابی است که به روشنی به ما می آموزد که نرگسانگی جز مرگ و تباهی نتیجه ای به دنبال ندارد.
فرزندان ایران باید به روح شاهنامه توجه نمایند. درس استاد طوس به ما جز مهر و دوستی و همدیگر پذیری چیزی نیست. و در این زمانه دشمنان فردوسی و شاهنامه کسانی هستند که حقیقت را در پس پرده ای از عصبیت قومی پنهان می کنند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب