شهبازی مطرح كرد؛
مهم ترین رمان تاریخی در مورد تیمور لنگ چیست؟
بلک بلاگ: به گزارش بلک بلاگ، ایرج شهبازی اظهار داشت: مهم ترین رمان تاریخی در مورد تیمور کتاب منم تیمور جهانگشا، از مارسل بریون، اقتباس و ترجمه ذبیح الله منصوری است.
به گزارش بلک بلاگ به نقل از مهر، سومین نشست از مجموعه درس گفتارهایی درباره ی جامی با عنوان «آشنایی با تاریخ و ادبیات دوره جامی» چهارشنبه ۱۲ مهرماه با حضور ایرج شهبازی در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شده است. در این نشست فراز و فرود شخصیت تیمور لنگ به عنوان بنیان گذار دوره تیموری بررسی گردید.
سده نهم یکی از دوره های مهم تاریخ ایران است. این دوره که میان عصر فطرت و عصر صفویان قرار دارد، از خاصیت های خاصی دارد که آنرا تا حدی از ادوارِ پیش و بعد از خود متمایز می کند. در این دوره شاهد شکوفاییِ هنرهایی مانند نقاشی، خوشنویسی، معماری، موسیقی، جلدسازی و نظایر آنها هستیم. مکتب هرات که یکی از مکاتب درخشان در حوزه هنر ایرانی است، در این دوره پدید آمده است. ادبیات فارسی نیز وضع خاصی دارد و جامی به عنوان نمونه اعلایِ ادبیات این دوره، از شهرتی جهانگیر برخوردار می باشد. با وجود همه این ها پژوهش های چندانی در مورد دوره تیموری انجام نشده است.
تیمور و فرزندانش علاقه زیادی به تاریخ نویسی داشتند
درباره کودکی و جوانی تیمور اطلاعات دقیقی وجود ندارد، ولی از سال ۷۶۱، یعنی از بیست و پنج سالگی تیمور به بعد، حوادث زندگی او به دقت در منابع ثبت و ضبط شده است. تیمور و فرزندان او به تاریخ نویسی علاقه زیادی داشتند و مایل بودند شرح فتوحات و لشکرکشی ها و حوادث زمان آنها در منابع معتبری ثبت گردد و به آیندگان برسد؛ به همین سبب تاریخ نویسی در دوره تیموری رشد فراوانی داشت و کتاب های تاریخ معتبری درباره ی ی تاریخ این دوره وجود دارد. با وجود اینکه تیمور مایل بود واقعیت ها نوشته شوند، بااین همه روشن است که مورخان نمی توانستند آزادانه مشاهدات و شنیده های خودرا ثبت کنند. آنها ناگزیر بودند تاریخ را مطابق خواسته تیمور و فرزندانش ثبت و ضبط کنند. از این روست که همه این کتاب ها به تمجید از تیمور و خاندان او اختصاص دارند، ولی البته از لابه لای مطالب آنها می توان اطلاعات خوبی در مورد خلق و خوی تیمور به دست آورد.
آنگونه که در ظفرنامه شامی آمده است، تیمور مایل بوده است کتاب هایی که درباره ی ی او نوشته می شوند، به زبان ساده باشند، اما عموم کتاب های تاریخی این دوره زبانی دشوار و دیریاب دارند و خواننده، خصوصاً خواننده نوپا و ناواردی که اطلاعات زبانی و ادبی خوبی ندارد و زبان عربی نمی داند، هنگام خواندن این متون با دشواری های فراوانی روبه رو می شود. یکی از اولویت های علمی در مورد تاریخ تیموریان این است که منابعی مانند ظفرنامه یزدی، ظفرنامه ی شامی، زبده التواریخ، حبیب السیر و نظایر آنها، توسط متخصصان به زبان فارسی امروزی بازنویسی شوند، تا عموم افراد بتوانند بدون هیچ درد سری اطلاعات تاریخی لازم را به دست بیاورند و برای انواع تحلیل های علمی از آنها بهره بگیرند.
در میان این دسته از منابع، هم شاهد تواریخ عمومی هستیم، هم تواریخ محلی و هم کتبی که تک نگاری های دودمانی. گذشته از اینها کتاب های مربوط به تاریخ ترکمانان، صوفیان، ازبکان و شیبانیان هم اطلاعات فراوانی در مورد تیموریان در اختیار ما قرار می دهند و می توانیم هنگام تحقیق درباره تاریخ تیموریان از آنها استفاده نماییم. به هر حال منابع تاریخی خیلی خوبی، از قرن نهم درباره ی ی تاریخ تیموریان وجود دارد. نویسندگان این تواریخ همه از شاهدان عینی رویدادها بوده اند. در ادامه به تعدادی از این منابع اشاره می نماییم.
۱-۱) ظفرنامه، از نظام الدین شامی
۱-۲) منتخب التواریخ، از معین الدین نطنزی
۱-۳) ظفرنامه، از شرف الدین علی یزدی، به همت عصام الدین اورونبایوف، تاشکند، ۱۹۷۲.
۱-۴) زبده التواریخ، از حافظ ابرو. کتاب بسیار معتبری است.
۱-۵) مجمل فصیحی، از فصیح خوافی
۱-۶) باخبر سعدین و مجمع بحرین، از کمال الدین عبدالرزاق سمرقندی
۱-۷) روضه الصفا، تا اول جلد هفتم، از میرخواند
۱-۸) روضات الجنّات فی اوصاف مدینه هرات، از معین الدین اسفزاری
۱-۹) تاریخ عالم آرای امینی، از فضل بن روزبهان خُنجی، درباره ی ی تاریخ سلاطین آق قویونلو و ظهور صفویان.
۱-۱۰) حبیب السیر، از غیاث الدین خواندمیر.
۱-۱۱) زندگانی شگفت آور تیمور (عجایب المقدور)، از ابن عربشاه. ترجمه ی محمدعلی نجاتی، تهران، ۱۳۵۶.
۱-۱۲) تُزوکات تیموری. تحریر ابوطالب حسینی تربتی به فارسی، آکسفورد ۱۷۷۳، چاپ افست تهران ۱۳۴۲. این کتاب در قرن یازدهم نوشته شده و هویت آن مبهم است.
۱-۱۴) سفرنامه ی کلاویخو، ترجمه ی مسعود رجب نیا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران ۱۳۳۷. جهانگرد اسپانیایی، فرستاده ی مخصوص هانری سوم پادشاه کاستیل
خوش بختانه پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی کتاب های علمی ارزشمندی در مورد تاریخ دوره تیموریان نوشته اند. تعدادی از این کتاب ها فقط به بیان مسائل تاریخی اختصاص دارند و می کوشند حوادث مربوط به تیمور و خاندان آنرا به گونه ای علمی بررسی نمایند، اما برخی دیگر از این منابع به بررسی مسائل اجتماعی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی، فرهنگی، اداری و نظایر آنها می پردازند. خاصیت اصلی این قبیل کتاب ها این است که با روش علمی و شیوه های تاریخ نویسی و تحلیل تاریخ جدید در مورد عصر تیموریان سخن گفته اند. بی شک در سالهای اخیر تعداد زیادی پایان نامه و مقاله ی علمی هم در مورد دوره ی تیموریان نوشته شده است. اشاره به آنها در این نوشتار مختصر ممکن نیست؛ بدین سبب در ادامه به معرفی مهم ترین کتاب های تحقیقی در مورد دوره ی تیموریان می پردازیم.
۲-۱) برآمدن و فرمان روایی تیمور، از بئاتریس فوربز مَنز، ترجمه ی منصور صفت گل
۲-۲) تاریخ تیموریان، از لوسین بُوا، ترجمه ی محمود بهفروزی
۲-۳) تاریخ ایران، دوره ی تیموریان، از مجموعه ی تاریخ کمبریج، ترجمه ی یعقوب آژند
۲-۴) تیموریان، از حیدر تاکستن و همکاران، ترجمه ی یعقوب آژند
۲-۵) از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، از رسول جعفریان
۲-۶) تاریخ هرات در عهد تیموریان، از عبدالحکیم طبیبی
۲-۷) سکه های ایران؛ دوره ی گورکانیان (تیموریان)، از بهرام علاء الدینی
۲-۸) تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره ی تیموریان و ترکمانان، از حسین میرجعفری
۲-۹) تاریخ سیاسی اجتماعی تیموریان، از امیر تیموررفیعی
۲-۱۰) ایران عصر تیموری؛ قدرت، سیاست و مذهب، از بئاتریس فوربز مَنز، ترجمه ی اکبر صبوری (این کتاب سه ترجمه به زبان فارسی دارد)
۲-۱۱) تاریخ سیاسی و فرهنگی تیموریان، از احمد شه وری
۲-۱۲) تجارت ایران در دوره ی تیموریان، از طاهره ی جهانیان
۲-۱۳) تیغ و تنبور؛ هنر دوره ی تیموریان به روایت متون، از ولی الله کاوسی
۲-۱۴) هنر عهد تیموریان و متفرعات آن، از عبدالحی حبیبی
۲-۱۵) کتاب های تاریخ ادبیات، مانند تاریخ ادبیات ذبیح الله صفا، تاریخی ادبی ایران از ادوارد براون و نظایر آنها اطلاعات خوبی درباره ی ی تاریخ تیموریان دارند.
مهم ترین رمان تاریخی در مورد تیمور، کتاب «منم تیمور جهانشگا» است
در پایان معرفی منابع لازم است که به یک نکته دیگر هم اشاره نماییم و آن اینکه شایسته است برمبنای تاریخ تیموریان، مخصوصاً در مورد شخصیت شگفت آور تیمور رمان های تاریخی گوناگون نوشته شود و فیلم ها و سریال های تاریخی ساخته شود. این هم یکی از اولویت های فرهنگی ماست. ترکیه در این مورد از ما بسیار جلوتر است. به نظرم مهم ترین رمان تاریخی در مورد تیمور کتاب منم تیمور جهانگشا، از مارسل بریون، اقتباس و ترجمه ذبیح الله منصوری است. بااینکه این کتاب از نظر تاریخی ارزشی ندارد و خطاهای تاریخی فراوانی در آن وجود دارد، از حیث هنری و زبان یک شاهکار است و ارزش بسیار زیادی دارد. به نظرم هیچ محققی نباید به این کتاب استناد کند، اما کسانی که مایلند با شخصیت تیمور آشنا گردند، می توانند این کتاب را بخوانند و با کلیات تاریخ دوره تیمور و خاصیت های شخصیتی او آشنا گردند.
برای بحث از ادبیات دوره تیموری لازم است که نخست به اختصار درباره ی تاریخ زندگی مهم ترین شاهان این سلسله و خاصیت های شخصیتی آنها صحبت نماییم. این کار را با بررسی کارنامه تیمور لنگ، بنیان گذار حکومت تیموری شروع می نماییم. تیمور در سال ۷۳۶ قمری (۷۱۵ شمسی و ۱۳۳۶ میلادی) در شهر کش، از توابع سمرقند که امروزه شهر سبز خوانده می شود، به دنیا آمد و در سال ۸۰۷ قمری (۷۸۳ شمسی و ۱۴۰۵ میلادی) در سمرقند دار فانی را وداع گفت. کلمه تیمور، در زبان ترکی جغتایی، به مفهوم «آهن» است. این واژه که در ترکی جغتایی تِمُر تلفظ می شود، همان دمیر در ترکی آذری و استانبولی است. مهم ترین القاب او «امیر تیمور»، «تیمور لنگ»، «تیمور گورکانی» و «امیر صاحب قران» است.
تیمور را لنگ می خوانند؛ چونکه پای چپ او و شانه راستش در بعضی از جنگ ها لطمه دیده بود. دو انگشت از دست راست او هم در یکی از جنگ ها قطع شده بود. ازآنجاکه تیمور موقع راه رفتن می لنگید، او را تیمور لنگ می خواندند. در سال ۱۹۴۱ میلادی، خاورشناسان شوروی قبر تیمور را شکافتند تا بتوانند از روی شکل جمجمه اش مجسمه ی او را بسازند. پس از ۵۷۵ سال اسکلت او سالم بود و پای چپش کوتاه تر از پای راستش بود و روی جمجمه اش هنوز مقداری از ریش او که حنایی رنگ بود وجود داشت. به هر حال لنگ بودن او مسلم است، بااینکه در مورد علت اصلی ماجرا اختلاف نظر وجود دارد. شاعری درباره ی لنگ بودن تیمور چنین می گوید:
نیم تنی ملک سلیمان گرفت چشم گشا قدرت یزدان ببین
پای نه و چرخ به زیر رکاب دست نه و ملک به زیر نگین
ملک خدا می دهد اینجا که راست زَهره که گوید که چنان یا چنین؟
علت مشهور شدن تیمور به گورکان که در ترکی جغتایی به مفهوم داماد است، این است که تیمور با خواهر امیر حسین، نواده ی امیر قزغن، ازدواج کرد. البته برخی دیگر از پژوهشگران اعتقاد دارند که به دلیل ازدواج تیمور با دختر تُغلُق تیمور است که او را گورکان می خوانند. به هر حال او به «گورکان» مشهور شد؛ یعنی داماد یکی از اعضای خاندان چنگیزخان.
تیمور در خانواده ای از قبایل بُرلاس، در فرارود (ماوراءالنهر) و در شهر «کش»، از توابع سمرقند (آسیای مرکزی و ازبکستان فعلی)، به دنیا آمد. او خیلی زود در سوارکاری و تیراندازی مهارت یافت. پدرش تَراغای از ملاکین متوسط شهر کش بود.
برای ادامه بحث در مورد تیمور، لازم است به اختصار درباره ی ی وضعیت ماورا النهر و ایران در آستانه ی ظهور تیمور سخن بگوییم.
اوضاع ماورا النهر در آستانه ی ظهور تیمور
چنگیز در سال ۶۲۴ قمری دار فانی را وداع گفت و قلمرو وسیع امپراتوری او میان چهار نفر فرزندِ اصلی او که از همسرِ محبوبش بودند؛ یعنی جوجی، تولُی، اوگتای و جَغَتای تقسیم شد. ازآنجاکه جوجی پیش از چنگیز دار فانی را وداع گفت، قلمرو او نصیب فرزندش باتو شد. دراین میان اوگتای به عنوان جانشین چنگیز برگزیده شد و سه فرزند دیگر چنگیز هر کدام اداره ی قسمتی از آن امپراتوری وسیع را در اختیار گرفتند. ماورا النهر یا فرارود، یعنی سرزمین وسیع و پربرکتی که در میانه ی سیحون و جیحون قرار داشت، همراه با سرزمین هایی که در تحت قلمرو قراختاییان بودند، به جغتای اختصاص پیدا کرد. اولوس جغتای به مدت ۱۳۶ بر این قلمرو پهناور حکومت کردند. آنها به تدریج مسلمان شدند و اسلام را به عنوان مذهب رسمی قلمرو خود برگزیدند.
جغتای بااین که از برادر خود، اوکتای بزرگ تر بود، او را به عنوان جانشین پدر پذیرفته بود و به او احترام می گذاشت و از او فرمان می برد. جغتای از همان آغاز، قلمروِ حکومتی خودرا به کمک یکی از بزرگان قبیله بُرلاس، به نام قراجار نویان اداره می کرد. این قراجار نویان همان کسی است که بعدها تیمور و مورخان و شجره نامه نویسانش، او را به عنوان نیای پنجم تیمور معرفی کردند و البته مورخان در اینکه قراجار نویان نیای تیمور باشد، تردیدهای جدی دارند. به هر حال اولوس جغتای بر فرارود حکومت می کردند، ولی در شروع سده هشتم، به تدریج ضعیف شدند و نتوانستند قدرت خودرا حفظ کنند. یکی از رؤسای قبیله بُرلاس، به نام امیر قزغن، از این ضعف و ناتوانی بهره برد و قدرت را به دست گرفت. او توانست چند سال حکومت ماورا النهر را در دستان خود بگیرد و البته برای دست یابی به این منظور یکی از خان های اولوس جغتای را به عنوان حاکم رسمی معرفی می کرد و با استفاده از مشروعیتی که از این راه به دست می آورد، همه امور را در اختیار خود می گرفت. قدرت او تا بدانجا رسید که به میل خود، خان های مغول را عزل و نصب می کرد.
پس از امیر قزغن، پسر او امیر عبدالله بر جایش نشست. او نیز مانند پدر اختیار کامل این قلمرو وسیع را در اختیار داشت، تا اینکه دو نفر از بزرگان آن زمان، به اسامی امیر حاجی بُرلاس و امیربیان سُلدوز به او حمله کردند. آنها او و خان تحتِ حمایتش را کشتند و خود اداره ی امور را در دست گرفتند. اما این دو نفر از پس اداره ی امور برنمی آمدند و به همین سبب هرج و مرج کلی در ماورا النهر پدید آمد و همه جا گرفتار آشوب و پریشانی شد. تیمور در این زمان جوانی نیرومند و جاه طلب بود و در خدمت امیرحاجی بُرلاس بود.
در همین زمان شخصی به نام تُغلُق تیمور در رأس شعبه ی دیگری از اولوس جغتای قرار داشت و در کاشغر حکومت می کرد. وقتی که تُغلُق تیمور از پریشانی اوضاع ماورا النهر مطلع شد، در سال ۷۶۲ به آنجا حمله کرد. امیر حاجی بُرلاس که توانایی مقاومت در مقابل تُغلُق تیمور را نداشت، به خراسان گریخت و تیمور نیز همراه او به خراسان رفت، اما تیمور که متوجه شد قدرت تُغلُق تیمور بیشتر است و پیروزی نهایی از آنِ اوست، زیرکانه نزد او رفت و به خدمت او درآمد. تُغلُق تیمور او را قبول کرد و حکومت شهر کَش را به او سپرد. بدین سان تیمور توانست حکومت زادگاه خود، کَش، را به دست بیاورد. بعد از مدتی تُغلُق تیمور به کاشغر برگشت و همین موجب شد که تیمور در قلمرو حکومتی خود مستقل شود و به تدریج سلطه ی خودرا بر بخشهایی از ماورا النهر گسترش دهد.
ماجرای رؤسای قبایل ماورا النهر و اداره آن
نکته بسیار مهمی که در اینجا باید به آن توجه کرد، این است که پیش تر گفتیم که امیرحاجی بُرلاس و امیربیان سُلدوز، به امیرعبدالله، فرزند امیر قزغن، حمله کردند و او را کشتند. این امیر غزقن نواده ای به نام امیرحسین داشت. او از کشته شدن عموی خود به دست امیرحاجی و امیربیان ناراحت بود و می خواست از آنها انتقام بگیرد. به همین خاطر برخی از اُمرا و رؤسای قبایل ماورا النهر را با خود همراه کرد و توانست امیربیان را شکست دهد. ازآنجاکه امیرحاجی هم به خراسان گریخته بود، امیرحسین توانست بر سراسر ماورا النهر مسلط شود. او هر قسمت از آن منطقه را به یکی از امیرانی که از او حمایت کرده بودند، واگذار کرد. بین امیرحسین و تیمور هم ارتباط محکمی برقرار شد و تیمور با خواهر امیرحسین ازدواج کرد.
به هر حال امیرحسین هم تیمور را در حکومت بر شهر کش ابقاء کرد. این امیرحسین نقش بسیار مهمی در زندگی تیمور دارد و بخش عظیمی از وقت و انرژی تیمور در اوایل کارش، صرف جنگ و صلح با او شده است. امیرحسین به هیچ وجه توانایی اداره ی ماورا النهر را نداشت. او شخصی جاه طلب، فریبکار و غیرقابل اعتماد بود و اوضاع را به شدت آشفته کرد. تُغلُق تیمور، ناگزیر شد در سال ۷۶۳ برای دومین بار به ماورا النهر لشکرکشی کند. او امیرحاجی بُرلاس را کشت، امیرحسین را شکست داد و مجدداً اداره ی ماورا النهر را در اختیار خود گرفت و البته تیمور لنگ را همچنان در حکومت بر شهر کش ابقاء کرد. تُغلُق تیمور بعد از مدتی به کاشغر بازگشت و اداره ماوارء النهر را به پسرش الیاس خواجه واگذاشت.
الیاس خواجه شخصی نیرومند بود، اما حریف نیرومندتری مانند تیمور لنگ در مقابل او قرار گرفت. تیمور به بهانه ی اینکه الیاس خواجه و امیرانِ او بر مردم ظلم می کنند و البته درحقیقت به قصد تسخیر ماورا النهر، در مقابل الیاس خواجه ایستاد. تیمور برای دست یابی به هدف خود که شکست دادن الیاس خواجه بود، با امیرحسین متحد شد. آنها به خوارزم حمله کردند، ولی از الیاس خواجه شکست خوردند و هر دو به خراسان گریختند. آنها در خراسان مدتی اسیر ترکمانان بودند، ولی بالاخره نجات یافتند و به سمرقند رفتند و مدتی پنهانی زندگی کردند. عاقبت آنها ناچار شدند به امیر معز الدین حسین، از امرای آل کرت بپیوندند. تُغلُق تیمور از امیرمعز الدین خواست که آن دو را به او تحویل دهد و آن دو ناگزیر شدند از قندهار به طرف سیستان فرار کنند. والی سیستان به تیمور و امیرحسین حمله کرد. در این حمله شانه ی دست راست و پای راست تیمور به شدت لطمه دید و دو انگشت دست راست او قطع شد. تیمور به جهت صدمه ای که به پای راستش وارد شد، تا آخر عمر موقع راه رفتن می لنگید. به همین سبب است که به او تیمور لنگ می گویند.
پس از اینکه زخم های تیمور بهبود پیدا کردند و حال او مساعد شد، همراه با امیرحسین، به جمع آوری سرباز و همراه پرداخت و برخی از امیران آن نواحی را با خود همدست کرد. آنها با نیروی کافی به الیاس خواجه حمله کردند و توانستند بخشهایی از ماورا النهر را تصرف کنند. در همین ایام تُغلُق تیمور دار فانی را وداع گفت و الیاس خواجه ناگزیر شد به کاشغر برود. تیمور و امیرحسین از این فرصت استفاده کردند و به الیاس خواجه حمله کردند و او را شکست دادند. مدتی بعد در سال ۷۶۵ الیاس خواجه مجدداً به تیمور و امیرحسین حمله کرد و آنها را شکست داد، اما عاقبت در ۷۶۶ تیمور و امیرحسین توانستند الیاس خواجه را بطور کامل شکست بدهند و اختیار ماورا النهر را در دستان خود بگیرند.
از این زمان گرفتاری های تیمور با امیرحسین شروع می شود. امیرحسین باوجوداین که خواهرش همسر تیمور بود، به او اعتمادی نداشت و از او می ترسید. تیمور هم دل خوشی از امیرحسین نداشت و بارها با او از در صلح درآمد و اهتمام کرد او را به طرف خودش بکشاند، اما امیرحسین مردی فریبکار و جاه طلب بود و مکرر پیمان های خودرا می شکست. تیمور چند بار با او جنگید و چند بار با او صلح کرد. این ماجرا ادامه داشت تا سال ۷۷۱، و بالاخره امیرحسین متوجه شد که توانایی مقابله با تیمور را ندارد، به همین سبب تسلیم تیمور شد و از همه ی خواسته ها و جاه طلبی های خودش صرف نظر کرد و تنها خواسته اش این بود که تیمور او را نکشد. تیمور هم ظاهراً به او امان داد، ولی پس از مدتی، امرای او، امیرحسین و دو پسرش را در اطراف بلخ کشتند. بدین سان حکومت ماورا النهر بطور کامل در اختیار تیمور قرار گرفت. مورخان سال ۷۷۱ را سال شروع حکومت تیمور می دانند. وی در این سال وارد سمرقند شد و یک قوریلتا، یعنی مجلس رسمی برای تعیین وضعیت حکومت برگزار کرد و یکی از شاهزادگان اولوس جغتای را به عنوان سلطان برگزید، ولی عملاً همه ی امور در دست او بود و درحقیقت او بود که سلطنت می کرد.
پس از آن تیمور طی پنج سال از ۷۷۲ تا ۷۷۷ ق سه بار به خوارزم و پنج بار به قلمرو خانان جَتَه در آن سوی سیحون لشکر کشید. با اینحال فتح خوارزم ده سال بعد از شروع سلطنتش میسر شد و او عاقبت در سال ۷۹۳ ق مردم خوارزم را قتل عام کرد و آنجا را ویران نمود. تیمور دشت قبچاق و مغولستان را فتح کرد.
اوضاع ایران در آستانه ظهور تیمور
تیمور لنگ در سال ۷۳۶ قمری به دنیا آمده است. در همین سال، ابوسعید بهادر، آخرین ایلخان مغول از دنیا رفته است. در فاصله بین مرگ ابوسعید بهادرخان، ایلخان مشهور مغول در ایران، در سال ۷۳۶، تا حمله تیمور به ایران، دوره ای در تاریخ ایران رقم خورد که به عصر فطرت معروف است. مهم ترین شاخصه و خاصیت این دوره، تجزیه قلمرو ایلخانیان و پدید آمدن حکومت ملوک الطوایفی است. بعد از ابوسعید، هیچ فرد توانا و لایقی در بین خانواده ی ایلخانان وجود نداشت که بتواند از پس اداره سرزمین پهناور ایران برآید. به همین سبب افراد جاه طلب از هر گوشه ایران سر برآوردند و در پی تسخیر قسمتی از ایران و گسترش دادن حوزه حکومت خود برآمدند. ازآنجاکه هنوز نام ایلخانان حرمتی داشت، غالب این حاکمان محلی ناگزیر بودند برای کسب مشروعیت، خودرا به ایلخانان منسوب کنند. به همین سبب هر کدام از آنها پشت یکی از افراد منسوب به خانواده ایلخانی سنگر می گرفت و با علم کردن او، برای خود مشروعیتی فراهم می آورد. به این جهت کسانی که بعد از ابوسعید، نام ایلخان به خود گرفتند، از اَرپاگاوُن تا انوشیروان عادل، غالباً افراد ضعیف و بی حال ای بودند که آلت دست یکی از امرای محلی قرار گرفته بودند و از خود اختیاری نداشتند.
مهم ترین خاصیت عصر فطرت، همان گونه که از نامش پیداست، فقدان یک حکومت مرکزی نیرومند بود. همین مورد به نوبه ی خود به پدید آمدن حکومت های محلی در بخش های مختلف ایران منجر گردید. مهم ترین سلسله هایی که در طول این مدت در مناطق مختلف ایران، حکومت هایی برای خود تشکیل دادند، عبارتند: ۱) آل چوپان که قبل از آل جلایر بر آذربایجان و بغداد حکومت می کردند، ۲) آل جلایر، در آذربایجان و عراق عرب، ۳) آل اینجو که قبل از آل مظفر بر فارس حکومت می کردند، ۴) آل مظفر، در فارس و کرمان و یزد، ۵) سربداران، در سبزوار و قسمتی از خراسان، ۶) آل کرت در هرات، شرق خراسان و افغانستان فعلی، ۷) ملوک شبانکاره در منطقه بین فارس و کرمان در کنار خلیج فارس، ۸) اتابکان لر بزرگ و کوچک. افزون بر اینها خاندان های کوچک تری هم می توان یافت که هر کدام برای مدتی، بر قسمتی از ایران حکومت کردند.
این خاندان های حکومت بجای اینکه یک حکومت مرکزی واحد در ایران پدید اورند و مانع حمله ی بیگانگان به ایران شوند، مدام با یک دیگر درحال جنگ بودند و اوضاع ایران را آشفته و نابه سامان می کردند. این وضعیت شرایط را به بهترین وجه برای حمله تیمور به ایران فراهم نمود. تیمور می توانست با خیال آسوده با یک لشکر از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب ایران را درنوردد، بدون اینکه هیچ نیرویی در مقابل او بایستد. پریشانی اوضاع ایران به حدی بود که خیلی از ایرانیان واقعاً خواهان یک حاکم مقتدر، ولو بیگانه بودند و جالب اینجاست که تعدادی از این حاکمان محلی برای پیروزی بر رقیبان خود، حاضر بودند از تیمور یاری بگیرند. آنها نمی دانستند خطر اصلیی که حکومت آنها را تهدید می کند، تیمور است و باید همه با هم متحد شوند و در مقابل او بایستند. جاه طلبی ها و جهالت ها و خیره سری های این حاکمان محلی موجب شد که تیمور به سادگی بر سرزمین پهناور و پربرکت ایران تسلط یابد.
یورش های تیمور به ایران
بررسی همه ی فتوحات و حملات تیمور برای ما لازم نیست. ما در اینجا به حملات او به ایران توجه داریم. تیمور بعد از آنکه سلطه ی خود بر ماورا التحر را تثبیت کرد، به فکر حمله به دیگر سرزمین ها افتاد. او بسیار جاه طلب بود و نمی توانست خودرا به ماورا النهر و حوالی آن قانع کند. او قصد داشت یک امپراتوری بسیار بزرگ تشکیل دهد و برای این منظور لازم بود بر سرزمین بسیار پهناور و حاصلخیز ایران هم تسلط پیدا کند. اوضاع داخلی ایران، اختلافات میان حاکمان محلی ایران، خصوصاً آل مظفر، آل جلایر، سربداران، آل کرت و نظایر آنها موجب شد که زمینه برای هجوم تیمور به ایران فراهم آید. بی کفایتی ها و بی تدبیری های حاکمان محلی ایران هم موجب آشوب و نابه سامانی اوضاع شده بود و از هر حیث زمینه برای حمله ی تیمور فراهم بود. شواهد تاریخی نشان می دهند که تیمور درک بسیار درست و عمیقی از اوضاع ایران داشت و می دانست که می تواند به آسانی ایران را تسخیر کند.
حملات تیمور به ایران از سال ۷۸۲ قمری شروع می شود. او از خراسان بزرگ وارد ایران شد. نخست در نیشابور غیاث الدین کرت را مغلوب کرد، سپس به هرات و فوشنج رفت و آنجا را تسخیر کرد. امیران سبزوار و گرگان هم تسلیم امیر تیمور شدند و تیمور آنها را در مقام خود ابقاء کرد. تیمور در ادامه حصار ترشیز را هم فتح کرد. در سال ۷۸۵ مردم هرات شورش کردند و گماشتگان تیمور را کشتند. تیمور به قدری از این ماجرا عصبانی شد که به هرات حمله کرد و آنجا را قتل عام نمود و اموال مردم را مصادره کرد. وی در ادامه سیستان و بُست را هم به تصرف خود درآورد. تیمور در سالهای ۷۸۶ و ۷۸۷ مازندران و استرآباد (گرگان) را هم به تصرف خود درآورد و بدین سان آمل و ساری هم به قسمتی از قلمرو تیمور ضمیمه شدند.
یورش های سه گانه تیمور
در کارنامه جنگی تیمور، سه یورش مهم وجود دارد، به اسامی یورش سه ساله، یورش پنج ساله و یورش هفت ساله. بخش های مهمی از این یورش های سه گانه در خاک ایران و به قصد تصرف شهرهای مختلف ایران انجام شده است. در ادامه راجع به این یورش ها سخن می گوئیم.
یورش سه ساله
تیمور در یورشی سه ساله که از ۷۸۸ تا ۷۹۰ ق طول کشید، بغداد، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، شروان، اصفهان و شیراز را تصرف کرد. تعدادی از این مناطق تسلیم تیمور شدند و او بدون جنگ آنها را تصرف کرد. برخی دیگر اندک مقاومتی کردند و سپس تسلیم شدند یا شکست خوردند و برخی دیگر از مناقطق شجاعانه جنگیدند و لطمه های فراوان دیدند. شاید در بین همه ی این شهرها اصفهان از همه بیشتر با خشونت و خشم تیمور روبه رو شد. مردم اصفهان مأموران تیمور را که برای جمع آوری مال به اصفهان رفته بودند، کشتند و تیمور برای انتقام از مردم، فرمان داد هفتاد هزار سر برای او بیاورند و با آن سرها حدود پنجاه کله منار درست کرد.
یورش پنج ساله
پس از یورش سه ساله، تیمور به سمرقند برگشت، اما در بعضی از مناطق ایران مردم و برخی از امیران شورش کردند. تیمور برای فروخواباندن این شورش ها مجدداً به ایران حمله کرد. یورش پنج ساله ی تیمور میان سالهای ۷۹۴ تا ۷۹۸ ه. ق صورت گرفت. تیمور در این یورش، گرگان، مازندران، شیراز، آذربایجان و بغداد، واسط، بصره، ارمنستان، گرجستان، روسیه، نهاوند، سیرجان و یزد را تصرف کرد. در این یورش ها هم تیمور قساوت ها و وحشی گری های شگفتی را از خود نشان داد و در بعضی از مناطق باز هم فرمان داد از سرهای مردم مناره بسازند. تیمور حکومت هر کدام از شهرهای فتح شده را به یکی از فرزندان یا خویشاوندان خود سپرد. او بعد از تقسیم شهرها و نواحی تصرف شده، به سمرقند بازگشت. یکی از مهم ترین ثمرات یورش پنج ساله، ضمیمه شدن ایران به قلمرو امپراطوری تیموری بود.
در سال ۸۰۱، در فاصله ی میان یورش پنج ساله و یورش هفت ساله، تیمور به هند حمله کرد و توانست دهلی را تصرف کند و هند را ضمیمه ی امپراتوری خود نماید.
یورش هفت ساله
تیمور در سال ۸۰۲ آخرین و طولانی ترین سفر جنگی خویش، با نام «یورش هفت ساله»، را به جانب نواحی غربی شروع کرد. یورش هفت ساله از ۸۰۲ تا ۸۰۷ طول کشید. حملات تیمور در این یورش، منجر به شکست سلطان مملوک مصر و سلطان عثمانی شد. تیمور در این لشکرکشی، شهرهای تبریز، حلب، دمشق، بغداد، آنکارا، سیواس و نظایر آنرا نیز تصرف کرد. در این یورش ها نیز فجایع زیادی از تیمور سر زد که همچون ی آنها بریدن بیست هزار سر در بغداد و ویران کردن بناها و مساجد و مدارس آنجا بود. دمش نیز که از شهرهای زیبای آن زمان بود، بر اثر حمله ی تیمور به ویرانه تبدیل شد.
از مهم ترین مناطقی که در یورش هفت ساله به تصرف تیمور درآمد، ترکیه است. تیمور در سال ۸۰۴ قمری در نبرد آنقوره (آنکارا)، سلطان معروف عثمانی مشهور به ایلدرم بایزید (به معنای صاعقه) را مغلوب و اسیر کرد. تیمور بعد از لشکرکشی به آناتولی در ۸۰۶ ق به پادشاهی متحد گرجستان حمله کرد. او بعد از فتح گرجستان، قصد فتح چین کرد و رهسپار آن جا شد. او با سپاهیانش تا کنار رود سیر دریا نیز رفت، ولی در اُترار شهری در کناره ی شرقی این رود بیمار شد و در سال ۸۰۷ ق، در ۷۱ سالگی از دنیا رفت.
تیمور در مقبره ای در سمرقند به سال ۱۴۰۵ میلادی دفن شد، که خودش قبلاً فرمان داده بود بصورت بنایی مجلل بسازند و مادر او بی بی خانم در آن دفن شده بود. بعد از او عده ی دیگری از خاندان تیموری نیز در آن به خاک سپرده شدند. وقتی تیمور در آن جا مدفون شد، این مکان به گور امیر معروف شد.
تیمور بعد از ۳۶ سال سلطنت و بر جا گذاشتن قلمروی گسترده از خود ۳۱ پسر، نوه، نبیره و نبیره زاده باقی گذاشت. تیمور حکومتی بسیار بزرگ را پدید آورد که شامل تمام ماورا النهر، کاشغر و خوارزم و دشت قبچاق، روسیه، ایران، هند، شام و ترکیه می شد.
تیمور ترکیبی شگفت از خصلت های مختلف بود
تیمور ترکیبی شگفت از خصلت های مختلف بود. حافظ ابرو در زبده التواریخ، از صفحه ی ۹ تا صفحه ی ۳۵ به مهم ترین خاصیت های شخصیتی تیمور اشاره نموده است. این خاصیت ها را در عموم کتاب های تاریخی دوره ی تیموری می توان دید. در تزوکات تیموری هم به این خاصیت ها اشاره شده است. در این مجموعه خاصیت ها به هیچ وجه به خصوصیت های منفی تیمور اشاره نشده و تمام این مباحث به مدح تیمور اختصاص دارند. در این مجموعه ویزگی ها هیچ اشاره ای به جاه طلبی ها و وحشی گری ها و ظلم ها و جنایت های لایتناهی تیمور نشده است و مورخانی مانند حافظ ابرو، خواه از سر ترس یا طمع و خواه به جهت اعتقاد، به تطهیر شخصیت تیمور پرداخته اند.
از این مسأله که صرف نظر نماییم، به نظر می آید که در این متون رگه هایی از حقیقت وجود دارد. تیمور حقیقتاً خاصیت هایی داشته است که موجب می شده است او به چنان جایگاه بزرگی برسد و حکومتی را پایه ریزی کند که حدود صد و بیست سال دوام پیدا کند. بسیار بعید است که تیمور فقط با اتکا به نیروی شمشیر و از راه قتل و غارت این همه فتوحات درخشان را به دست آورده باشد. به احتمال زیاد در او پاره ای خاصیت ها وجود داشته است. درست است که ما ایرانیان به جهت جنایاتی که وی در میهن عزیز ما انجام داد و خون هایی که ریخت و خرابی هایی که به بار آورد، از او نفرت داریم، اما به نظر می آید که او دارای نقاط مثبتی بوده است که موجب موفقیت های حیرت آورش می شده است. بوسیله متونی که موافقان و مخالفان درباره ی ی تیمور نوشته اند، می توان کتابی مستقل در تحلیل شخصیت او نوشت. سیاست های جنگی او، خودکامگی های او، تدبیرها و برنامه ریزی های وی همه قابل بررسی هستند.
حافظ ابرو در شروع این بخش، تیمور را چنین توصیف کرده است:
«حضرت صاحب قرانی پادشاهی بود عالی همّت، کیوان رفعت، هر جزوی از ذات مکرمش عقلی مصور و هر مویی بر عنصر معظّمش سپاهی از صد جمشید بر یک گاه، و صد فریدون در یک خرگاه و صد کیخسرو در یک زین و صد افراسیاب در یک میدان. هنگام اظهار حماست و شجاعت چون شیر ژیان همه دل، و در زمان نشر جود و سخاوت به سان ابر نیسان همه دست. هر جا که در مُصحَفِ مَحاسنِ شِیم و مَعالی هِمَم، ذکرِ اوصافِ مرضیه ی او پیدا آید، رکوع لازم است و هر جا که در سوره ی مکارم و فضائل، نام همایون او ظاهر گردد، سجود واجب. آفتابِ رایش چون رأی آفتاب شارق و ماهِ رایتش چون رایتِ ماه خافق بود. آیات فتح مبین از حرقه های خنجر ذو الفقار آثار او مبرهن گشته و تفسیر نصر عزیز از زبان سنان شهاب پیکر او روشن شده. به اعتضادِ سایسِ عدلش، روباهِ ضعیف بستر و بالین از پشت شیر برساخته و به استظهارِ پاسبانِ حزمش، در شب تار سپهر زواهر جواهر نجوم از هر طرفی انداخته. رأیش در کشف معضلات امور ملک مجتهدی مصیب آمده و ضمیرش در حلّ مشکلات مصالح پادشاهی قدوه و اسوه ی سلاطین گشته… کوکب دولت و اقبال او به درجه ای بود که به سواری، دیاری می گرفت و به حکایتی، ولایتی در ضبط می آورد و به تهدیدی، لشکری جرّار منهزم می گردانید و به وعیدی سپاهی بی شمار از جای برمی گرفت. کس اندیشه ی مقاومت او به خاطره راه نمی توانست داد و سودای مقابلت و مقاتلت در هیچ دماغ جای گیر نمی شد، چنان که آیت ظفر اسکندر را منسوخ گردانید و رایت شجاعت رستم را منکوس کرد … و اگر به تحریر و تقریر رزم و بزم و جمع و تألیف مآثر و مقامات همایون که آثار محاسن و انوار فضائل آن چون فیض آفتاب در اقطار جهان مشهور و بر سر زبان ها مذکور است، علمای عالم و فضلای بنی آدم خوض نمایند و در آن دریای لایتناهی به استظهار فصاحت ساعتی اندیشند تفضیل او بر دیگر سلاطین به تفصیل در قلم نیارند، و در شرح آثار و افعال او طریق اطلاق و اجمال سپرند و نمونه ای از هر نوع و انموذجی از هر باب بیش یاد نکنند، بلکه عمر بدان وفا نکند و اگر بر امتداد روزگار باقی مانند و بر تعاقب لیل و نهار به ذکر تحریر واقعات و تقریر مقامات او مشغول شوند، عاقبت مدّت عمر عالم انقضا پذیرد و نطاق تقریر و تحریر کس بدان محیط نگردد … آن چه به ترتیب جنگ و لشکرکشی و جهانگیری تعلّق داشت از تکثّر شوکت اعادی و رفع درجه موالی و انواع حیل و تدبیر که اگر اسکندر با وجود چندان طلسمات و حلّ مشکلات که بدان جامع بوده و مولع گشته، در روزگار او بودی از حیلت و ذکاء او تعلیم گرفتی و در طلسمات حصن گشایی هیچ طلسمی بهتر از انقیاد و اذعان او نیافتی و دلیلی از این واضح تر تواند بود که یک نفس تنها با قلّت عدد خروج کرد و از سرحد چین تا اقصای شام و اقاصی هند تا دریای فرنگ با چندان پادشاهان با فرهنگ و دشمنان با آلت و شوکت و مخالفان با عدد و عدد و قوّت که هریک فغفور عهد و کسری زمان بودند چگونه مقهور و مسخر گردانید و آن کس که به مقابلت و مقاتلت تلقی نمود او را به انواع بلا با اتباع و اولاد و اشیاع و اجناد و نواحی و بلاد، نیست گردانید. و آن که از راه حسن اخلاص و صفای عقیدت روی به بارگاه سپهر رفعت نهاد و در زمره خول و خدم و سلک عبید و حشم داخل و منتظم شد از بطش و سیاست امان یافت (زبده التواریخ، ج ۱، صص ۱۵ – ۱۰).
حافظ ابرو در ادامه به مهم ترین خاصیت های شخصیتی تیمور اشاره نموده است که بیست مورد از آنها از این قرارند: ۱) استعداد ذاتی، ۲) دین داری و تعظیم علمای دینی، ۳) علاقه به هم نشینی با دانشمندان، ۴) علاقه ی فراوان به تاریخ، ۵) پرهیز از شهوت رانی و میگساری، ۶) خوش اخلاقی در حیطه ی زندگی خصوصی، ۷) جدیت و هیبت در امور حکومتی، ۸) بلندهمتی و سخت کوشی، ۹) شکست ناپذیری، ۱۰) قلعه گیری و حصارشکنی، ۱۱) علاقه به آبادانی و معماری، ۱۲) توجه به امنیت کشور، ۱۳) دقت در حقوق و انعام ها، ۱۴) علاقه ی زیاد به فرزندآوری و توجه به فرزندپروری، ۱۵) تحقیق و دقت زیاد در لشکرکشی، ۱۶) پرهیز از اسراف و تبذیر، ۱۷) مشورت کردن، ۱۸) عشق شدید به شطرنج، ۱۹) علاقه به صنعتگران و هنرمندان، ۲۰) شجاعت و دلیری.
در دیگر کتاب ها نیز به همین خاصیت ها اشاره شده است. در ادامه به توضیح تعدادی از برخی از مهم ترین خاصیت های شخصیتی تیمور اشاره می نماییم.
تمام مورخان رسمی تاکید دارند با اهمیت ترین خاصیت تیمور بی رحمی است
یکی از مهم ترین خاصیت های شخصیتی تیمور، بی رحمی و خشونت فراوان اوست. تمام منابع تاریخی، حتی منابعی که توسط مورخان رسمی دربار او نوشته شده اند، بر این نکته تاکید دارند که او یکی از خشن ترین و سنگ دل ترین انسان ها در طول تاریخ بشر بوده است. موارد بسیار زیادی از قتل عام ها و خشونت های تیمور را در منابع تاریخی آورده اند. تیمور در سال ۸۰۱ ق، در دهلی، هزار اسیر هندی را سر برید. او همین طور در همین سال، در نزدیکی دمشق، بیست کله مناره بر پا کرد. تیمور در سال ۷۸۹ مردم اصفهان را قتل عام کرد و هفتاد هزار سر را برید و از آنها حدود پنجاه کله منار ساخت.
تیمور به مفهوم واقعی کلمه نسبت به جان آدمیان خونسرد بود و برای رسیدن به هدف خود حاضر بود همه ی انسان ها را از دم تیغ بگذراند. جنگیدن و انسان کشتن برای او حکم تفریح را داشت و از این قبیل کارها نیرو و نشاط فراوانی می یافت. بیرحم تر از این مرد در جهان یافت نمی شد و اگر مقابل چشم او صد هزار مرد و زن و کودک را سر می بریدند کوچک ترین تأثیری در او نمی کرد. کسی را به فرماندهی سپاه انتخاب می کرد، که از نظر منش و شخصیت سنگدل تر و بی رحم تر باشد. کسانی را که به او خیانت می کردند، سخت سرکوب می کرد و دستور می داد پوستشان را زنده زنده بکَنند.
از مورخان دوره تیموری شرف الدین علی یزدی می گوید: «مقصود او بلندی نام و فتح کشور بود و به جهت تحصیل اسباب این دو مطلب پروا نداشت که مُلکی با خاک یکسان شود یا خلقی با تیغ بی جان شود. حیات و عافیت جمیع افراد بشر را در مقابل ترقی و استیفای خواهش خود فدا می کرد». وقتی که لرستان را در ۷۸۷ ق فتح کرد، جنگجویانی را که در خرم آباد در مقابل او پایداری کرده بودند، زنده از پرتگاه های بلند به درون دره ها پرتاب کرد.
جاه طلبی و کشورگشایی
تیمور شخصی بسیار جاه طلب بود و از تسخیر سرزمین های جدید سیر نمی شد.
هوش و توان مندی نظامی بالا
تیمور فاتح بزرگی بود و حدودا هیچگاه شکست نخورد. او همه ی جهان پیرامونش را فتح کرد. حتی سرزمین های دوردستی مثل هند و بخشهایی از سوریه و مناطق شرقی ترکیه فعلی و مسکو پایتخت روسیه فعلی از هجوم تیمور در امان نماندند. فتوحات پی درپی تیمور خود نشانگر آگاهی عمیق او از امور رزمی و دقت زیاد او به امور تدارکاتی جنگ هستند. او به مفهوم واقعی کلمه یک ژنرال نظامی بزرگ بود و با بزرگ ترین سرداران نظامی دنیا قابل مقایسه است.
نقشه های تیمور برای حمله به مناطق مختلف با دقت و احتیاط تمام طرح ریزی می شدند و گاه نقشه های وی یک دهه بعد از طرح ریزی به نتیجه می رسیدند. او برای حمله به هر جایی، یک نقشه ی کامل طراحی می کرد و با دقت تمام همه ی جوانب آنرا می سنجید. او زمانی که قصد داشت به جایی حمله کند، اطلاعات فراوانی درباره ی ی منطقه ی عملیاتی خود به دست می آورد و هیچ نکته ای را از نظر دور نمی داشت.
تیمور در کنار نقشه های دقیق و جامع برای تصرف مناطق گوناگون، از شیوه های دیگری هم استفاده می کرد. در ادامه راجع به این مساله سخن می گوئیم. برای مطالعه ی بیش تر به مقاله ی کاربست سیاست های نرم افزارانه در فتوحات تیمور، از ولی الله دین پرست مراجعه کنید.
دانش دوستی تیمور
اما تیمور علاوه بر آن، خیلی از هنرمندان و دانشمندان شهرهای فتح شده را به پایتخت خود یعنی سمرقند می آورد. تیمور خیلی از نقاشان برجسته و استادان معماری، فقیهان و نظایر آنها را به سمرقند آورد، که ایشان نقش بزرگی در تحولات بزرگ هنری و فرهنگی در عصر بعد از تیمور داشتند.
تیمور مردی دوستدار دانش و هنر بود و به عالمان و هنرمندان احترام بسیار می گذاشت و حتی هنگام قتل عام یک شهر دستور می داد، که از کشتن دانشمندان و فقیهان و هنرمندان اجتناب کنند. وی با حافظ و خواجه علی سیاهپوش صفوی ملاقات دوستانه ای داشته است و به درخواست خواجه علی، قبایل ترک بسیاری را که از آسیای کوچک اسیر کرده بود، آزاد کرد که این قبایل بعداً قزلباشان را تشکیل دادند.
تیمور همه جا را فتح می کرد تا بتواند سمرقند را مثل شهری رویایی بسازد
تمام تاریخ دانان و سفرنامه نویسان، هارولد لمب و کلاویخو و دیگران در این نکته هم رای اند که تیمور همه جا را فتح می کرد تا بتواند سمرقند را چون شهری رؤیایی بسازد. گفته می شود ثروت امیر تیمور از طلا و نقره و سنگ های قیمتی و جواهرات، آن قدر زیاد بود که می توانستند سطح زمین را با سکه ی طلا فرش کنند و هر روز هزار مثقال طلا خرج آشپزخانه و شربت خانه ی خصوصی او بود. او برای ساختن سمرقند و قصرها و مساجد آن از تمام شهرهای ایران هنرمندان و صنعتگران را به آن جا برد. وقتی می خواست شهر زادگاه خویش کَش را تجدید بنا کند، دو تن از معماران به او قول داده بودند، که در موقع معینی ساختمان را تمام خواهند کرد، اما موفق نشدند، تیمور آن دو را گردن زد.
تیمور، پیرو یکی از مذاهب اهل تسنن بود و به قول خودش از چهل سالگی حتی یک وقت از پنج وقت نمازش قضا نمی شد مگر در هنگام جنگ. او خیلی به دینداری اهمیت می داد و در جامعه ی اسلامی مورد توجه مردم و علما قرار گرفت.
تیمور مشهور است که به مصاحبت علمای دینی و مشایخ صوفیان علاقه ی زیادی داشته و این عادت را از دوران کودکی خود به ارث برده است. امیر شمس الدین کُلال مشاور روحانی پدر تیمور بوده و تیمور از او تأثیر پذیرفته است.
هنوز هم در ازبکستان او را به عنوان فردی مقدس می دانند و آرامگاه او را زیارت می کنند. ولی حقیقتاً به نظر می آید که او از دین برای پیش برد منافع خود استفاده می کرده است.
مقایسه چنگیز و تیمور
چنگیز فقط به جهان گشایی توجه نداشت و اداره ی ممالک هم برایش مهم بود. به همین جهت اخلاف او توانستند به مدت یک قرن امپراتوری او را حفظ کنند، اما تیمور فقط به فتوحات توجه داشت و به همین جهت بمحض مرگ او قلمرو او تجزیه شد.
چنگیز اهل مثله کردن و کله منار سازی نبود و به غلبه بر دشمن راضی بود.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب